Potrzebujesz dodatkowych informacji? Sprawdź artykuł: Metody pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym
Obowiązki gminy i uprawnienia rodziców
Na podstawie art. 14 ust. 4 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, t.j.: Dz. U. z 2016 r., poz. 1943 z późn. zm., obowiązkiem gminy jest zapewnienie niepełnosprawnym dzieciom pięcioletnim i sześcioletnim bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższego przedszkola albo zwrot kosztów przejazdu dziecka i opiekuna na zasadach określonych w umowie zawartej między wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) a rodzicami, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice. Analogiczną regulację od 1 września 2017 r. będzie zawierał art. 32 ust. 6 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, Dz. U. z 2017 r., poz. 59, z doprecyzowaniem, że obowiązki gminy dotyczą również dowozu takich dzieci do oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych. Rodzice dziecka są uprawnieni do dokonania wyboru, z której opcji skorzystają, czyli czy transport i opiekę nad dzieckiem powierzą gminie, czy zapewnią je we własnym zakresie z możliwością ubiegania się o zwrot kosztów (wyrok WSA w Olsztynie z 15 lipca 2008 r., sygn. akt: II SA/Ol 149/08, //orzeczenia.ns.gov.pl). Z drugiej strony gmina, gdy rodzice dokonują wyboru oddalonego przedszkola, może odmówić finansowania dojazdów niepełnosprawnego dziecka do przedszkola, jeśli wykaże, że nie jest to najbliższe przedszkole w stosunku do miejsca zamieszkania dziecka mogące zapewnić realizację orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego (m.in. wyrok NSA w Warszawie z 29 kwietnia 2015 r., sygn. akt: I OSK 3298/14, //orzeczenia.ns.gov.pl). W ostatnim czasie Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie badał podobną sprawę i w uzasadnieniu wyroku z 2 lutego 2017 r. (II SA/Ol 1390/16, //orzeczenia.ns.gov.pl) zawarł wytyczne dla gmin, w jaki sposób mają analizować i prezentować rodzicom swoje stanowisko w razie odmowy zwrotu kosztów dowozu niepełnosprawnego dziecka do przedszkola.
Przykład
Omawiana sprawa dotyczyła dziecka z autyzmem mającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego z zaleceniami obejmującymi dodatkowe godziny rewalidacji indywidualnej w formie zajęć o charakterze terapeutycznym oraz pomoc psychologiczno-pedagogiczną w zakresie zajęć logopedycznych, korekcyjno-kompensacyjnych dla dzieci z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi w celu doskonalenia sprawności grafomotorycznej oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym ukierunkowanych na doskonalenie umiejętności nawiązywania prawidłowych relacji z rówieśnikami, a także rozwijanie umiejętności komunikowania swoich potrzeb. Matka dziecka zapisała je do przedszkola znajdującego się w innej gminie, ale bliżej ich miejsca zamieszkania niż gminne przedszkole. Wybrana placówka dodatkowo posiadała szeroką ofertę terapeutyczną – jej syn korzystał z zajęć terapeutycznych m.in. na basenie oraz z terapii integracji sensorycznej w przystosowanej do tego sali i pod kierunkiem certyfikowanego terapeuty, a także z opieki nauczyciela wspomagającego.
Gdy rodzice dokonają wyboru oddalonego przedszkola gmina może odmówić finansowania dojazdów niepełnosprawnego dziecka, jeśli wykaże, że nie jest to najbliższe przedszkole w stosunku do miejsca zamieszkania dziecka mogące zapewnić realizację orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego.
Matka dziecka zwróciła się do wójta gminy z wnioskiem o zapewnienie dowozu z miejsca zamieszkania do przedszkola, w którym realizuje on obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego, wskazując, że przedszkole, do którego uczęszcza dziecko, jest najbliższą placówką z uwagi na odległość, a ponadto jest w stanie zapewnić jej dziecku odpowiednie warunki kształcenia i najlepiej realizuje zalecenia z orzeczenia o kształceniu specjalnym. Jednocześnie wskazała, że jej zdaniem gminne przedszkole jest położone dalej od ich miejsca zamieszkania i nie jest w pełni przystosowane do kształcenia jej dziecka. Wniosek spotkał się z odmową ze wskazaniem, że gmina na swoim terenie prowadzi przedszkole, do którego jest zorganizowany bezpłatny dojazd i dziecko może uczęszczać do tej placówki. Jeżeli wnioskodawczyni nie chce skorzystać z oferty gminy, jej syn może uczęszczać do dowolnie wybranego przedszkola ogólnodostępnego, ale wówczas gmina jest zwolniona z obowiązku dowożenia.
W związku z tym matka dziecka wezwała wójta gminy do usunięcia naruszenia prawa. Gmina zwróciła się do dyrektora prowadzonego przez siebie przedszkola z zapytaniem, czy zapewnia realizację obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego dziecka z orzeczonym autyzmem mającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego z zaleceniami, jakie uzyskało dziecko. Przedszkole ogólnikowo poinformowało, że ma możliwość zapewnienia odpowiednich warunków do odbycia rocznego przygotowania przedszkolnego dziecku. W związku z tym ponownie odmówiono wnioskodawczyni finansowania dowozu dziecka do sąsiedniej gminy, poinformowano ją o stanowisku gminnego przedszkola i dodatkowo wskazano, że placówka, do której uczęszcza dziecko, ma charakter ogólnodostępny, a nie specjalistyczny.
W skardze do WSA matka dziecka argumentowała m.in. że gmina odmówiła jej organizacji dowozu do innego przedszkola, choć samorządowe przedszkole oferuje dziecku miejsce w licznej grupie, nie zatrudnia specjalistów, nie ma odpowiedniego doświadczenia w pracy z osobami ze spektrum autyzmu i nie posiada sal dostosowanych do specyfiki funkcjonowania sensorycznego dziecka z autyzmem. Przyznała, że na terenie jej gminy z punktu geograficznego wokół jej miejsca zamieszkania są przedszkola bliżej położone, ale żadne nie oferuje takiej opieki, jakiej wymaga jej syn. Z kolei gmina m.in. podniosła, że dyrektor przedszkola samorządowego zajął stanowisko, że placówka umożliwia realizację obowiązku przedszkolnego synowi skarżącej zgodnie z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego.
Wymóg indywidualnej oceny sytuacji dziecka niepełnosprawnego
Sąd uznał skargę za zasadną i orzekł, że zaistniały podstawy do stwierdzenia bezskuteczności czynności polegającej na dwukrotnej odmowie zorganizowania dowozu dziecka do przedszkola. W szczególności w uzasadnieniu wskazał, że pojęcie „najbliższego” przedszkola, do którego gmina ma obowiązek zapewnić bezpłatny transport i opiekę niepełnosprawnemu dziecku, należy rozumieć nie tylko przez pryzmat położenia geograficznego, czyli odległości placówki od miejsca zamieszkania, ale też istotny jest element posiadania przez dane przedszkole warunków umożliwiających prawidłowe kształcenie dzieci z konkretnym rodzajem niepełnosprawności, który należy oceniać indywidualnie w świetle orzeczenia o niepełnosprawności danego dziecka. Przedszkolem najbliższym jest tylko placówka dostosowana do zdolności psychofizycznych ucznia, która pozwala realizować zalecenia zawarte w orzeczeniu o niepełnosprawności dziecka (wyrok NSA z 18 grudnia 2014 r., I OSK 1961/14, //orzeczenia.nsa.gov.pl).
Przedszkolem najbliższym jest tylko placówka dostosowana do zdolności psychofizycznych ucznia, która pozwala realizować zalecenia zawarte w orzeczeniu o niepełnosprawności dziecka.
W rozpatrywanej sprawie WSA wytknął wójtowi zaniechanie podania merytorycznego uzasadnienia faktycznego i prawnego zajętego stanowiska odnośnie do tego, że samorządowe przedszkole wskazywane wnioskodawczyni znajduje się najbliżej miejsca zamieszkania dziecka. Zabrakło wyjaśnienia w pismach wójta do matki dziecka oraz w piśmie dyrektora samorządowego przedszkola do wójta, czy placówka przedszkolna rzeczywiście zapewnia realizację szczegółowych zaleceń lekarskich zawartych w tym konkretnym orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego przez odniesienie możliwości przedszkola do potrzeb ucznia, wyrażonych w formie zaleceń lekarskich. W związku z tym WSA uznał, że nie można ustalić, w jaki sposób i w jakim zakresie gminne przedszkole jest w stanie zapewnić realizację przedmiotowego orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Dodatkowo, z uwagi na okoliczność, że matce dziecka nie przedstawiono żadnej argumentacji (poza ogólnikowym stwierdzeniem) odnośnie do tego, że w tym rozumieniu gminne przedszkole jest położone bliżej jej miejsca zamieszkania niż przedszkole w sąsiedniej gminie, do której uczęszcza dziecko, gmina nie wywiązała się z obowiązku wykazania w sposób bezsporny, precyzyjny i jednoznaczny, że wnioskodawczyni nie jest uprawniona do skorzystania z nieodpłatnego dowozu do wybranego przez siebie przedszkola.
Sąd wskazał na potrzebę wnikliwej, roztropnej i delikatnej oceny sytuacji niepełnosprawnego dziecka z wykorzystaniem fachowej wiedzy lekarza stosownej specjalności, który po przeanalizowaniu szczegółowej diagnozy dziecka (m.in. rodzaju niepełnosprawności) oraz zaleceń dotyczących dalszego sposobu postępowania z konkretnym dzieckiem, zawartych w orzeczeniu posiadanym przez dziecko, w sposób rzetelny i bezstronny byłby w stanie stwierdzić, czy dane przedszkole wychodzi naprzeciw potrzebom i możliwościom dziecka z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego. W konkluzji sąd administracyjny stwierdził, że w rozpoznawanej sprawie gmina nie dokonała należytej oceny sytuacji dziecka.
Z orzecznictwa wynika, że samo zbadanie odległości gminnego przedszkola od miejsca zamieszkania niepełnosprawnego dziecka, a także deklaracja dyrektora tego przedszkola o możliwości spełnienia zaleceń orzeczenia poradni psychologiczno-pedagogicznej nie są wystarczające do prawidłowego uzasadnienia odmówienia rodzicom zorganizowania dowozu i opieki nad dzieckiem w czasie transportu do innego przedszkola.
