Odprawa emerytalna dla nauczycieli i pracowników samorządowych – warunki i przepisy
Nauczycielom przedszkoli przysługuje odprawa emerytalna na zasadach określonych w art. 87 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz. U. z 2014 r., poz. 191). Natomiast pracownicy niepedagogiczni mają prawo do odprawy emerytalnej uregulowanej w art. 36 i 38 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych. (t.j. Dz. U. z 2014 r., poz. 1202 z późn. zm.).
Prawo do odprawy nie jest uzależnione od sposobu rozwiązania umowy o pracę ani od tego, która ze stron dokonuje jej rozwiązania. Nie zależy też od charakteru umowy ani od czasu trwania umowy terminowej.
Warunkiem koniecznym do otrzymania odprawy emerytalnej jest faktyczne ustanie stosunku pracy związane z przejściem na emeryturę. Pojęcie przejścia na emeryturę wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z 9 stycznia 2001 r. (I PKN 172/00, OSNAPiUS 2002, nr 16, poz. 380), stanowiąc, że przejście na emeryturę oznacza zmianę statusu prawnego pracownika lub pracownika-emeryta na status wyłącznie emeryta, co następuje zawsze i tylko przez definitywne ustanie stosunku pracy.
Sąd Najwyższy podkreślił także, że odprawa pieniężna przysługuje zawsze, jeżeli rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w związku z przejściem pracownika na emeryturę, choćby ją wcześniej pobierał.
Nabycie lub ustalenie prawa do emerytury lub renty, a nawet jej wypłata przed ustaniem zatrudnienia, nie wyłączają prawa do odprawy emerytalnej, jeżeli wcześniej takie świadczenie nie zostało wypłacone w związku z przejściem na emeryturę lub rentę bądź w związku z nabyciem uprawnień emerytalnych lub rentowych.
Podkreślić należy, że między rozwiązaniem stosunku pracy a przejściem na emeryturę musi istnieć związek przyczynowy. Wygaśnięcie stosunku pracy wskutek upływu czasu, na jaki zawarto umowę o pracę, nie wyklucza jego związku z przejściem na emeryturę. Związek rozwiązania stosunku pracy z przejściem na emeryturę może mieć charakter przyczynowy, czasowy, funkcjonalny albo mieszany.
Związek między rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do emerytury ma charakter:
- czasowy – gdy do rozwiązania stosunku pracy dochodzi dlatego, że pracownikowi przysługuje prawo do świadczenia;
- czasowo-przyczynowy – gdy przyczyną rozwiązania stosunku pracy jest nabycie prawa do emerytury i gdy rozwiązanie stosunku pracy następuje w chwili przyznania świadczenia;
- funkcjonalny – gdy rozwiązanie stosunku pracy następuje co prawda przed ustaleniem prawa do świadczenia, ale przyznanie świadczenia jest konsekwencją sytuacji bezpośrednio poprzedzającej ustanie zatrudnienia.
Warto zaznaczyć, że rozwiązanie stosunku pracy na podstawie porozumienia stron nie jest, co do zasady, przeszkodą w otrzymaniu odprawy, chyba że rozwiązanie to następuje przed osiągnięciem przez pracownika wieku emerytalnego.
Ponadto za datę przejścia na emeryturę należy uważać albo datę rozwiązania stosunku pracy po uprzednim przyznaniu pracownikowi emerytury, albo datę przyznania świadczenia, jeżeli nastąpiło to po rozwiązaniu stosunku pracy na wniosek złożony w czasie zatrudnienia.
Ważnym aspektem dotyczącym odprawy emerytalnej jest to, że przejście na emeryturę nie musi być jedyną, wyłączną i bezpośrednią przyczyną rozwiązania stosunku pracy.
W uchwale z 7 stycznia 2000 r. (III ZP 18/99, OSNAPiUS 2000, nr 24, poz. 888) Sąd Najwyższy uznał, że prawo do odprawy nie jest uzależnione od sposobu rozwiązania umowy o pracę ani od tego, która ze stron dokonuje jej rozwiązania. Nie zależy też od charakteru umowy ani od czasu trwania umowy terminowej.
Jedynymi przypadkami, gdy odprawa emerytalna nie przysługuje pracownikowi, są sytuacje, gdy stosunek pracy rozwiązany zostanie bez wypowiedzenia – przez pracownika z winy pracodawcy i przez pracodawcę z winy pracownika. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 16 listopada 2000 r. (PKN 81/00, OSNCP 2002, nr 11, poz. 265), taki sposób rozwiązania umowy nie może być uznany za ustanie stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę. Podobnie w sytuacji, gdy to pracodawca rozwiązuje stosunek pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika, stosunek pracy nie ustaje w związku z przejściem pracownika na emeryturę lub rentę, choćby spełniał on warunki do nabycia takiego świadczenia.
1. Odprawa emerytalna nauczycieli przedszkola
Zgodnie z art. 87 KN odprawę emerytalną może otrzymać nauczyciel, który spełnia łącznie następujące warunki:
- nabył prawo do emerytury, renty lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego,
- jego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę,
- nie otrzymał z tego tytułu odprawy pieniężnej, o której mowa w art. 28 KN.
Sąd Najwyższy uznał, że odprawa emerytalna przysługuje nauczycielowi bez względu na to, czy pracownik przechodzi na właściwą czy wcześniejszą emeryturę (wyrok SN z 11 stycznia 2001 r., I PKN 187/00, OSNP 2002, nr 18, poz. 429). Nie przysługuje z kolei w sytuacji, gdy stosunek pracy zostanie rozwiązany z powodu uzyskania świadczenia przedemerytalnego (wyrok SN z 6 maja 2003 r., I PK 257/02, OSNP 2004, nr 15, poz. 267).
Nauczyciel może przejść na emeryturę również po rozwiązaniu stosunku pracy na podstawie art. 20 ust. 1 KN. W tej sytuacji przysługuje mu prawo do otrzymania dwóch odpraw: emerytalnej oraz z tytułu rozwiązania stosunku pracy.
Odprawę emerytalną oblicza się jak ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Wysokość odprawy zależy od stażu pracy nauczyciela i wynosi:
- dwumiesięczne ostatnio pobierane wynagrodzenie, jeśli nauczyciel był zatrudniony krócej niż 20 lat,
- trzymiesięczne ostatnio pobierane wynagrodzenie, jeśli nauczyciel był zatrudniony w szkole co najmniej 20 lat.
2. Odprawa emerytalna dla pracowników niepedagogicznych
Pracownicy niepedagogiczni w przedszkolu otrzymują odprawy na podstawie ustawy o pracownikach samorządowych. Zaś w kwestiach w niej nieuregulowanych stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu pracy.
Zgodnie z przepisem art. 36 i art. 38 ustawy o pracownikach samorządowych pracownikom niepedagogicznym w przedszkolu przysługuje jednorazowa odprawa przy przechodzeniu na emeryturę w wysokości:
- dwumiesięcznego wynagrodzenia – po 10 latach pracy,
- trzymiesięcznego wynagrodzenia – po 15 latach pracy,
- sześciomiesięcznego wynagrodzenia – po 20 latach pracy.
Odprawę oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.
Do okresów pracy uprawniających do jednorazowej odprawy w związku z przejściem na emeryturę zalicza się:
- wszystkie poprzednio zakończone okresy zatrudnienia,
- inne okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Podkreślić także należy, że do odprawy nie mają natomiast prawa osoby przechodzące na świadczenie przedemerytalne. Świadczenie przedemerytalne nie jest bowiem emeryturą. Podobnie wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 6 maja 2003 r. (I PK 257/02, OSNP 2004, nr 15, poz. 267). Zdaniem sądu ustanie stosunku pracy, wraz z którym pracownik uzyskuje świadczenie przedemerytalne, nie jest ustaniem stosunku pracy „w związku z przejściem na rentę lub emeryturę”, jakiego wymaga dla przyznania odprawy.
