Dodatki do wynagrodzeń, nagrody jubileuszowe dla nauczycieli – zasady przyznawania

Potrzebujesz dodatkowych informacji? Sprawdź artykuł: Metody pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym

Zgodnie z art. 30 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2021 r., poz. 1762) wynagrodzenie nauczycieli składa się z:

• wynagrodzenia zasadniczego,
• dodatków: za wysługę lat, motywacyjnego, funkcyjnego, w tym z tytułu sprawowania funkcji wychowawcy klasy, oraz za warunki pracy,
• wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw;
• nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, z wyłączeniem świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, świadczenia na start i dodatku wiejskiego.

Wysokość wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela uzależniona jest od stopnia awansu zawodowego, posiadanych kwalifikacji oraz wymiaru zajęć obowiązkowych, a wysokość dodatków odpowiednio od okresu zatrudnienia, jakości świadczonej pracy i wykonywania dodatkowych zadań lub zajęć, powierzonego stanowiska lub sprawowanej funkcji oraz trudnych lub uciążliwych warunków pracy.

Dodatek za wysługę lat

Nauczycielom przysługuje dodatek za wysługę lat w wysokości 1% wynagrodzenia zasadniczego za każdy rok pracy, wypłacany w okresach miesięcznych, poczynając od czwartego roku pracy, z tym że dodatek ten nie może przekroczyć 20% wynagrodzenia zasadniczego.

Dodatek za wysługę lat jest określany jako dodatek stażowy. Jest to jeden z tych dodatków, które mają charakter obligatoryjny.

Skoro nauczyciel ma prawo do 1% dodatku za każdy rok pracy, a pierwszy dodatek może otrzymać w czwartym roku pracy, to siłą rzeczy otrzyma wtedy dodatek w wysokości 3% wynagrodzenia zasadniczego.

Dodatek stażowy, tak jak wynagrodzenie zasadnicze, podlega wypłacie miesięcznie z góry, co potwierdził także Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 26 czerwca 1985 r. (III PZP 23/85).

Do okresów pracy uprawniających do dodatku za wysługę lat wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia we wszystkich zakładach pracy oraz inne udowodnione okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Okresami tymi są w szczególności:

• urlop wychowawczy,
• służba wojskowa, pod warunkiem wskazanym w ustawie o obronie Ojczyzny,
• praca w rolnictwie, w przypadkach określonych w ustawie o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy,
• okresy pobierania zasiłku dla bezrobotnych.

Zgodnie z przepisami do okresu zatrudnienia uprawniającego do dodatku za wysługę lat nie wlicza się okresu pracy w innym zakładzie, w którym nauczyciel jest lub był jednocześnie zatrudniony, a więc w przypadku równoległego zatrudnienia na podstawie dwóch stosunków pracy jako nauczyciel w placówce publicznej tylko dla jednego z nich zalicza się okresy uprawniające do dodatku stażowego.

Okresy uprawniające do dodatku za wysługę lat ustala się odrębnie dla każdego stosunku pracy i do okresu dodatkowego zatrudnienia nie wlicza się okresów podstawowego zatrudnienia. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, w której nauczyciel pozostaje w stosunku pracy jednocześnie w kilku placówkach w wymiarze łącznie nieprzekraczającym pensum. W takim przypadku do okresów uprawniających do dodatku za wysługę lat w każdej z placówek wlicza się wcześniejsze okresy zatrudnienia we wszystkich przedszkolach.

Dodatek motywacyjny dla nauczycieli

Dodatek motywacyjny jest z kolei obligatoryjnym składnikiem wynagrodzenia w okresie, na który został przyznany. To oznacza, że raz przyznanego na przykład na pół roku dodatku przez owe pół roku nie można odebrać. Ale w kolejnym okresie można już przyznać nauczycielowi dodatek w wymiarze 0 złotych (jeśli nie spełnia on warunków do przyznania tego dodatku). Dodatek motywacyjny powinien być przyznawany na określony okres, po upływie którego podejmowana jest decyzja, czy nauczyciel „zapracował” ponownie na dodatek motywacyjny.

Ogólne warunki przyznawania dodatku określa § 6 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy. Są to:

• osiągnięcia w realizowanym procesie dydaktycznym;
• osiągnięcia wychowawczo-opiekuńcze;
• wprowadzanie innowacji pedagogicznych skutkujących efektami w procesie kształcenia i wychowania, 
• zaangażowanie w realizację i wykonywanie:
  • zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz,
  • innych czynności i zajęć wynikających z zadań statutowych przedszkola, ze szczególnym uwzględnieniem zajęć opiekuńczych i wychowawczych wynikających z potrzeb i zainteresowań uczniów (np. koła zainteresowań, kluby, zajęcia wyrównawcze i wspomagające, organizacja imprez),
  • zajęć i czynności związanych z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym (np. uczęszczanie na kursy, studia podyplomowe, konferencje i szkolenia);
• szczególnie efektywne wypełnianie zadań i obowiązków związanych z powierzonym stanowiskiem;
• realizowanie w przedszkolu zadań edukacyjnych wynikających z przyjętych przez organ prowadzący priorytetów w realizowanej lokalnej polityce oświatowej.

Przepisy Karty Nauczyciela upoważniają organ prowadzący przedszkole do określenia w drodze regulaminu:

• wysokości stawek dodatku motywacyjnego,
• szczegółowych warunków jego przyznawania.

W praktyce oznacza to, że organ prowadzący nie ma prawa ustalania przypadków, których zaistnienie oznacza utratę prawa do dodatku motywacyjnego.

Dodatek funkcyjny – zasady przyznawania

Jedynym warunkiem przyznania dodatku funkcyjnego nauczycielowi jest sprawowanie przez niego określonej funkcji. Organ prowadzący nie ma prawa do tego, aby uzależniać uprawnienie do dodatku od innych przesłanek.

Zgodnie z przepisami do uzyskania dodatku funkcyjnego uprawnieni są nauczyciele, którym powierzono:

1. stanowisko dyrektora lub wicedyrektora przedszkola, szkoły, placówki lub innej jednostki organizacyjnej, albo inne stanowisko kierownicze przewidziane w statucie;
2. sprawowanie funkcji: 

• wychowawcy klasy,
• doradcy metodycznego lub nauczyciela-konsultanta,
• mentora,
• nauczyciela opiekującego się oddziałem przedszkolnym.

Ponieważ jedynym warunkiem przyznania dodatku funkcyjnego nauczycielowi jest sprawowanie określonej funkcji, dodatkowe kwestie mogą być brane pod uwagę jedynie przy ustalaniu wysokości tego dodatku.

Uprawnienie do dodatku funkcyjnego wynika z faktu pełnienia każdej z wyżej wymienionych funkcji. Przepisy powyższego rozporządzenia nie zawierają regulacji ograniczających prawo do dodatku funkcyjnego w przypadku zbiegu uprawnień z kilku tytułów. 

Co to jest dodatek za szczególne warunki pracy?

Jest to dodatek przyznawany za pracę w określonych warunkach – trudnych lub uciążliwych. Katalog takich warunków znajduje się w §§ 8 i 9 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (Dz. U. z 2014 r., poz. 416 z późn. zm.).

Nauczycielowi pracującemu w warunkach uciążliwych przysługuje dodatek z tego tytułu za każdą godzinę pracy. Wysokość dodatku za trudne warunki pracy może być ustalona jedynie na podstawie już wykonanych prac, dlatego jest składnikiem wypłacanym z dołu.

Jeśli regulamin wynagradzania nauczycieli przewiduje, że za trudne warunki pracy przysługuje nauczycielowi 20% wynagrodzenia zasadniczego (a nie stawki godzinowej) i nauczyciel zrealizuje całe swoje pensum w warunkach trudnych, to przysługuje mu dodatek za trudne warunki w wysokości 20% wynagrodzenia zasadniczego ustalonego w jego akcie mianowania lub umowie o pracę. Wymiar pensum nie ma znaczenia dla obliczenia wysokości dodatku, liczy się stawka wynagrodzenia zasadniczego określona dla tego nauczyciela.

Godziny ponadwymiarowe i doraźne zastępstwa

Nauczyciel może być zobowiązany do pracy w wymiarze przekraczającym wskazane wyżej pensum. Ta praca może przybrać dwojaką formę: godzin ponadwymiarowych i godzin doraźnych zastępstw.

Przez godzinę ponadwymiarową rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych, a przez godzinę doraźnego zastępstwa rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych, której realizacja następuje w zastępstwie nieobecnego nauczyciela.
 

Z kolei godziny doraźnych zajęć to godziny, których nie da się przewidzieć z góry. Pojawiają się one w sytuacji, gdy np. jeden z nauczycieli jest nieobecny i drugi nauczyciel go zastępuje. Co więcej, godziny te nie powinny być przydzielane na stałe (jeśli nieobecność ma być dłuższa, warto rozważyć umowę na zastępstwo). Dodatkowo godziny doraźnych zajęć mogą realizować także nauczyciele zatrudnieni na część etatu.

Każda z tych godzin jest dodatkowo płatna. Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i za godziny doraźnych zastępstw wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy, przy czym w przypadku doraźnego zastępstwa nie ma znaczenia, czy nauczyciel realizuje te godziny w ramach takiego samego pensum, jakie go obowiązuje ani czy ma kwalifikacje do prowadzenia tych zajęć.

Zasadą jest, że w tygodniach, w których przypadają dni usprawiedliwionej nieobecności w pracy nauczyciela lub dni ustawowo wolne od pracy, oraz w tygodniach, w których zajęcia rozpoczynają się lub kończą w środku tygodnia, dla ustalenia wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe za podstawę obliczenia liczby godzin ponadwymiarowych przyjmuje się tygodniowy obowiązkowy wymiar zajęć określony w przepisach KN pomniejszony o 1/5 tego wymiaru (lub 1/4, gdy dla nauczyciela ustalono czterodniowy tydzień pracy) za każdy dzień usprawiedliwionej nieobecności w pracy lub dzień ustawowo wolny od pracy. Liczba godzin ponadwymiarowych, za które przysługuje wynagrodzenie w takim tygodniu, nie może być jednak większa niż liczba godzin przydzielonych w planie organizacyjnym.

Dodatkowo nauczyciel ma prawo do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe jedynie wtedy, gdy godziny te zrealizował. Jeśli do ich realizacji nie doszło z przyczyn leżących po stronie przedszkola, wtedy wyjątkowo wynagrodzenie za zaplanowane godziny ponadwymiarowe nauczyciel otrzyma.

Nagrody jubileuszowe dla nauczycieli i inne świadczenia

Nauczycielom przysługują nagrody, których wysokość i warunki wypłacania określa w drodze regulaminu organ prowadzący przedszkole będący jednostką samorządu terytorialnego. W placówkach tworzy się specjalny fundusz na nagrody dla nauczycieli za ich osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze w budżetach organów prowadzących przedszkola w wysokości co najmniej 1% planowanych rocznych wynagrodzeń osobowych, z przeznaczeniem na wypłaty nagród organów prowadzących placówki i dyrektorów przedszkoli. Organy prowadzące przedszkola ustalają kryteria i tryb przyznawania nagród dla nauczycieli, uwzględniając w szczególności osiągnięcia w zakresie pracy dydaktyczno-wychowawczej, pracy opiekuńczo-wychowawczej oraz realizacji innych zadań statutowych, sposób podziału środków na nagrody organów prowadzących i dyrektorów, tryb zgłaszania kandydatów do nagród oraz zasadę, że nagroda może być przyznana nauczycielowi po przepracowaniu w przedszkolu co najmniej roku.

Świadczenie na start i co to jest dodatek wiejski dla nauczycieli?

Wśród innych świadczeń należy wymienić dwa: świadczenie na start i dodatek wiejski.

Nauczyciel odbywający przygotowanie do zawodu nauczyciela otrzymuje jednorazowe świadczenie na start w wysokości 1000 zł. Świadczenie to jest wypłacane w terminie 30 dni od dnia, w którym nauczyciel rozpoczął odbywanie przygotowania do zawodu nauczyciela.

Z kolei nauczycielowi posiadającemu kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela zatrudnionemu na terenie wsi lub w mieście liczącym do 5000 mieszkańców przysługuje odrębny dodatek w wysokości 10% wynagrodzenia zasadniczego. 

O posiadaniu prawa do dodatku wiejskiego decyduje miejsce zatrudnienia nauczyciela, które zostało określone w umowie o pracę lub w akcie mianowania. Karta Nauczyciela nie określa w tym przypadku górnej granicy dodatku wiejskiego. Przysługuje on nauczycielowi w okresie wykonywania pracy. Nauczyciel zachowuje prawo do dodatku w pełnej wysokości w okresach niewykonywania pracy, za które przysługuje wynagrodzenie, pobierania zasiłku z ubezpieczenia społecznego, korzystania z urlopu macierzyńskiego, wychowawczego oraz urlopu dla poratowania zdrowia, a także w czasie przebywania w stanie nieczynnym. Nauczyciel otrzymuje dodatek wiejski miesięcznie w stałej wysokości liczonej od wysokości wynagrodzenia zasadniczego przysługującego nauczycielowi w danym miesiącu, niezależnie od wysokości wynagrodzenia zasadniczego, które nauczyciel faktycznie otrzymał (np. w związku z chorobą).

Nagrody jubileuszowe nauczycieli

Najbardziej znaną i w zasadzie ostatnią do omówienia w tym zestawieniu nagrodą jest nagroda jubileuszowa. 

Nagroda jubileuszowa nie jest zaliczana do składników wynagrodzenia za pracę danego pracownika. Jest to odrębne świadczenie pieniężne z tytułu pozostawania w stosunku pracy przez czas określony w przepisach prawa pracy. Istotą gratyfikacji jubileuszowej jest nagradzanie pracy u jednego pracodawcy lub w jednym zawodzie. Gratyfikacja jubileuszowa jest więc świadczeniem fakultatywnym, o charakterze zakładowym, branżowym lub zawodowym.

Nauczycielowi przysługuje nagroda w kwocie:

• za 20 lat pracy – 75% wynagrodzenia miesięcznego,
• za 25 lat pracy – 100% wynagrodzenia miesięcznego,
• za 30 lat pracy – 150% wynagrodzenia miesięcznego,
• za 35 lat pracy – 200% wynagrodzenia miesięcznego,
• za 40 lat pracy – 250% wynagrodzenia miesięcznego.

Nauczyciel nabywa prawo do nagrody jubileuszowej w dniu, w którym upływa okres uprawniający do nagrody – w ostatnim dniu okresu pracy uprawniającego do tej nagrody. Doprecyzowując to stwierdzenie, Sąd Najwyższy wskazał, że nauczyciel nabywa prawo do nagrody jubileuszowej w dniu bezpośrednio poprzedzającym dzień, który nazwą lub datą odpowiada dniowi, w którym podjął zatrudnienie.

Podkreślenia wymaga, że nauczyciel ma prawo do nagrody jubileuszowej w każdej z placówek, jeśli jest zatrudniony w więcej niż jednym przedszkolu.