Przepis wprowadzono do Karty Nauczyciela ustawą z dnia 11 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2007 r. Nr 80, poz. 542) w odpowiedzi na postulaty środowiska oświatowego, które apelowało o wzmocnienie rangi zawodu poprzez zagwarantowanie nauczycielowi podczas wypełniania obowiązków służbowych lub w związku z ich wypełnianiem ochrony przewidzianej w Kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych.
Katalog osób chronionych
Z ochrony przewidzianej w Kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych korzystają nauczyciele podlegający przepisom ustawy Karta Nauczyciela, tj. nauczyciele zatrudnieni w:
- przedszkolach, szkołach i placówkach publicznych (również prowadzonych przez osoby fizyczne i osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego) oraz przedszkolach niepublicznych, niepublicznych placówkach i szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych,
- publicznych zakładach kształcenia i placówkach doskonalenia nauczycieli,
- zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich oraz rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych,
- publicznych kolegiach pracowników służb społecznych,
- publicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz ośrodkach adopcyjno-opiekuńczych,
- nauczyciele mianowani i dyplomowani zatrudnieni w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i okręgowych komisjach egzaminacyjnych, w specjalistycznej jednostce nadzoru oraz w organach sprawujących nadzór pedagogiczny nad zakładami poprawczymi, schroniskami dla nieletnich, rodzinnymi ośrodkami diagnostyczno-konsultacyjnymi oraz szkołami przy zakładach karnych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych,
- nauczyciele zatrudnieni w publicznych szkołach i szkolnych punktach konsultacyjnych przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych,
- pracownicy zatrudnieni u innych pracodawców, pełniący funkcję instruktorów praktycznej nauki zawodu,
- wychowawcy i pedagodzy zatrudnieni w Ochotniczych Hufcach Pracy.
Ważne! Ochrona obejmie nauczycieli szkół, przedszkoli i placówek zarówno publicznych, jak i niepublicznych.
Kim jest funkcjonariusz publiczny?
Osoby będące funkcjonariuszami publicznymi sensu stricto wskazane są w art. 115 Kodeksu karnego. Wymienia się tam m.in. Prezydenta RP, posła, senatora, radnego, posła do Parlamentu Europejskiego, sędziego, ławnika, prokuratora itd. Co ciekawe, nie ma w tym katalogu nauczyciela. Oznacza to tylko tyle, że nauczyciel nie jest funkcjonariuszem publicznym w znaczeniu ustawowym, a tylko korzysta z ochrony tak jak funkcjonariusz publiczny. Konsekwencje takiego określenia statusu prawnego nauczyciela są takie, że przepisy Kodeksu karnego mówiące o przestępstwach skierowanych przeciwko funkcjonariuszom mają do nauczycieli bezpośrednie zastosowanie.
I tak, w art. 222–226 Kodeksu karnego, które znajdują się w rozdziale XXIX zatytułowanym „Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego”, zawarte są następujące przepisy zapewniające funkcjonariuszom publicznym ochronę podczas lub w związku z pełnieniem przez nich obowiązków służbowych. Do czynów zabronionych zaliczono w nich:
- w art. 222 – naruszenie nietykalności osobistej funkcjonariusza publicznego,
- w art. 223 – czynną napaść na funkcjonariusza publicznego wspólnie z innymi osobami lub z użyciem broni palnej lub innego niebezpiecznego przedmiotu lub środka obezwładniającego,
- w art. 224 § 2 – stosowanie groźby bezprawnej lub przemocy w celu zmuszenia funkcjonariusza publicznego do przedsięwzięcia lub zaniechania prawnej czynności służbowej,
- w art. 226 – znieważenie funkcjonariusza publicznego.
Wskazane tutaj przestępstwa popełnione na szkodę nauczyciela jako osoby, która korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych, są ścigane z oskarżenia publicznego.
Ważne! Nauczyciel korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych podczas pełnienia obowiązków służbowych lub w związku z nimi. Oznacza to, że sprawca będzie odpowiadał w związku z art. 63 Karty Nauczyciela, gdy dopuści się czynu zabronionego na funkcjonariuszu publicznym pełniącym swoje obowiązki, ale również i takim, który nie pełni swoich obowiązków, jednak działanie sprawcy związane jest z jego pracą.
Przykład
Pani Anna zatrudniona jest w przedszkolu na stanowisku nauczyciela. Niestety, już na pierwszym zebraniu została zbesztana przez rodzica jednego z dzieci, ale ponieważ nie użył słów niecenzuralnych, nie podjęła żadnej interwencji. Kilka dni później, podczas zakupów w sklepie spożywczym, pani Anna została zaatakowana fizycznie przez mężczyznę, który – jak się okazało – był pijany. Pani Anna od razu rozpoznała w nim ojca swojej uczennicy. W przedstawionej sytuacji czyn rodzica dokonany był w związku z pełnioną przez nauczyciela funkcją, dlatego też, w tej konkretnej sytuacji, nauczyciel korzysta z ochrony przewidzianej w art. 63 Karty Nauczyciela.
Obowiązki dyrektora i organu prowadzącego
Bardzo ważne jest to, że zgodnie z art. 63 ust. 2 Karty Nauczyciela organ prowadzący przedszkole i dyrektor przedszkola są zobowiązani z urzędu występować w obronie nauczyciela, gdy ustalone dla niego uprawnienia zostaną naruszone. Oznacza to, że dyrektor ma obowiązek podejmować wszelkie działania mające na celu ochronę swojego pracownika będącego nauczycielem. W przypadku gdy naruszone zostaną dobra dyrektora przedszkola, funkcję ochronną pełni organ prowadzący. Ważną rolę odgrywają też związki zawodowe, których statutowym celem działania jest właśnie stawanie w obronie pracowników.
W sytuacji popełnienia na nauczycielu czynu zabronionego obowiązkiem dyrektora lub organu prowadzącego jest zawiadomienie odpowiednich instytucji, tj. organów ścigania. Wydawać by się mogło, że to wystarczy. Jednak zdarza się, że czyn skierowany w nauczyciela nie ma charakteru karnego i ewentualnego zadośćuczynienia lub odszkodowania nauczyciel może dochodzić tylko na drodze cywilnej. Wówczas zasadne będzie udzielenie pracownikowi wsparcia formalnoprawnego.
Jeżeli dyrektor nie spełni swojego obowiązku, zlekceważy sprawę i nie stanie w obronie nauczyciela, naraża się na odpowiedzialność określoną w art. 66 ustawy Prawo oświatowe3.
Sprawdź również nasz artykuł: Metody pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym
Charakterystyka wybranych czynów zabronionych
Określenie w art. 222 Kodeksu karnego „naruszenie nietykalności cielesnej funkcjonariusza publicznego” podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych ma na celu zapewnienie funkcjonariuszowi możliwości spokojnego wykonywania obowiązków. Chroni nietykalność osobistą funkcjonariuszy publicznych i osób, które im pomagają, przed agresywnymi działaniami mającymi charakter zniewagi czynnej3. Trzeba pamiętać o tym, że naruszenie nietykalności cielesnej nie zawsze polega na tym, że ofiara odnosi rany fizyczne. Za naruszenie nietykalności należy uznać każde zachowanie, które w jakikolwiek sposób ją narusza, np. szturchnięcie, niechciany dotyk przez obcą osobę itp. Oczywiście, każdą taką sytuację należy rozpatrzyć indywidualnie.
Zgodnie z art. 222 § 2 Kodeksu karnego sprawca może liczyć na łagodniejsze potraktowanie, jeżeli jego działanie spowodowane było niewłaściwym zachowaniem ofiary. Ogromnie ważna jest w takiej sytuacji analiza i indywidualne podejście do sprawy.
Czynna napaść na funkcjonariusza
Określona w art. 223 Kodeksu karnego „czynna napaść na funkcjonariusza” to nic innego jak działanie, które zmierza do wyrządzenia krzywdy funkcjonariuszowi publicznemu, przykładowo w postaci naruszenia nietykalności cielesnej lub uszkodzenia ciała, chociażby cel ten nie został osiągnięty, np. zamachnięcie się na niego w celu zadania ciosu nożem. Jest ona dokonana niezależnie od tego, czy pokrzywdzonemu została wyrządzona krzywda5.
Żeby wypełnione zostały znamiona czynu zabronionego określonego w art. 223, czynna napaść musi być dokonana „wspólnie i w porozumieniu” albo z użyciem broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu. Nie ma tu mowy o przypadkowym działaniu. Jeżeli skutkiem napaści będzie ciężki uszczerbek na zdrowiu ofiary, mamy do czynienia z tzw. napaścią o zaostrzonej sankcji, która jest bardzo poważnym przestępstwem.
Znieważenie funkcjonariusza publicznego
Określone w art. 226 Kodeksu karnego przestępstwo znieważenia funkcjonariusza publicznego może przybrać postać znieważenia „prywatnego” i publicznego. Obie formy są przestępstwem i podlegają karze. Każde znieważenie, nie tylko funkcjonariusza publicznego, zagrożone jest karą określoną w Kodeksie karnym, z tym że osoba niebędąca funkcjonariuszem publicznym musi dochodzić swoich praw samodzielnie i na własny rachunek. Funkcjonariusz publiczny, a więc również nauczyciel, korzysta z pomocy organów ścigania, gdyż znieważenie tych osób jest ścigane z oskarżenia publicznego.
Przypisy
- Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2215), dalej: Karta Nauczyciela.
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1444), dalej: Kodeks karny.
- Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 910).
- R. Stefański, Kodeks karny. Komentarz, Legalis/el. 2012.
- A. Gubiński, Zasady prawa karnego, Warszawa 1974, s. 201.
