Problem nadwagi i otyłości wśród dzieci jest bardzo duży i sukcesywnie narasta, dlatego ważne są jak najskuteczniejsze inicjatywy profilaktyczne podejmowane m.in. przez przedszkole. Raport NIK na ten temat pokazał jednak, że dotychczasowe działania w tym zakresie nie są wystarczająco skuteczne. Jakie obszary musi obejmować i jak powinna przebiegać profilaktyka nadwagi i otyłości realizowana w ramach edukacji przedszkolnej, by udało się uzyskać jak najlepsze rezultaty?
Najwyższa Izba Kontroli 16 grudnia 2021 r. opublikowała raport zatytułowany Dostępność profilaktyki i leczenia dla dzieci i młodzieży z zaburzeniami metabolicznymi wynikającymi z otyłości i chorób cywilizacyjnych. Z powyższego raportu wynika, że w badanym okresie (od stycznia 2018 r. do końca marca 2020 r.) system opieki zdrowotnej nie zapewniał kompleksowej opieki pacjentom do 18. roku życia, w tym z nadmierną masą ciała. Brakowało skoordynowanych działań i całościowego podejścia do problemu, począwszy od działań profilaktyczno-edukacyjnych, przez skuteczną diagnostykę, po szybki dostęp do efektywnego leczenia. Prowadzona profilaktyka, polegająca głównie na udzielaniu ustnych pouczeń i przekazywaniu materiałów promocyjnych, nie przyniosła oczekiwanych rezultatów.
POLECAMY
Co mówią raporty i statystyki o problemie nadwagi i otyłości u dzieci?
Z raportu NIK wynika, że spośród 644 pacjentów w wieku od 2 do 18 lat, będących pod opieką badanych placówek, nadwagę lub otyłość stwierdzono u 140 pacjentów, czyli u 22%, z tego 91 osób miało nadwagę (65%), a 49 (35%) cierpiało na otyłość. W przypadku nadwagi problem dotyczył w niemal takim samym stopniu dziewczynek (46), jak i chłopców (45); na otyłość częściej chorowali chłopcy (28) niż dziewczynki (21). Zarówno nadwagę, jak i otyłość najczęściej diagnozowano w grupie wiekowej 10–14 lat, najrzadziej – wśród najmłodszych dzieci w wieku od 2 do 4 lat. W tym miejscu warto zauważyć, że otyłość jest najpowszechniejszą chorobą cywilizacyjną na świecie, niosącą za sobą wiele powikłań zdrowotnych, jak np.: zaburzenia metaboliczne, cukrzyca, nadciśnienie, udar, choroba wieńcowa, schorzenia kardiologiczne, zaburzenia oddychania czy zwyrodnienie stawów. Dlatego już w przedszkolu warto wdrażać działania zapobiegające złym nawykom żywieniowym i utrwalające zdrowe odżywianie u dzieci. Ponadto w Raporcie Światowej Federacji ds. Otyłości wydanym w marcu 2021 r. wskazano również na istotny związek między otyłością a problemami natury psychologicznej, ryzykiem zachorowania na nowotwory, a nawet COVID-19. Co gorsza, według danych Instytutu Żywienia i Żywności z 2018 r. polskie dzieci tyją najszybciej w Europie.
W latach 70. ubiegłego wieku nadmierną masę ciała notowano w Polsce u mniej niż 10% uczniów, a w ostatnich latach odsetek takich uczniów wynosi już 22%. Z raportów opracowanych na zlecenie Ministra Zdrowia wynika, że w 2018 r. nadwagę miało nawet 30,5% dzieci w wieku szkolnym. Niestety, występowanie nadwagi i otyłości wiąże się nie tylko ze zwiększeniem prawdopodobieństwa wystąpienia licznych chorób, ale także niesie za sobą konsekwencje społeczne. Zaburzenia metaboliczne mogą bowiem utrudniać lub nawet uniemożliwiać edukację, a w przyszłości również funkcjonowanie na rynku pracy. Mogą być przyczyną absencji, niższej wydajności, a w konsekwencji wzrostu liczby rent wypłacanych z powodu niepełnosprawności. Jak widać, taki stan niesie za sobą długofalowe zagrożenie.
Jakie są rekomendacje w zakresie skutecznej profilaktyki?
Remedium na zaistniały stan rzeczy wydaje się skuteczna profilaktyka polegająca na propagowaniu zdrowego stylu życia opartego na dwóch filarach:
- kształtowaniu prawidłowych nawyków żywieniowych,
- propagowaniu aktywności fizycznej.
Ponieważ lepiej zapobiegać, niż leczyć, dzieci edukowane już od najmłodszych lat będą miały mniej problemów zdrowotnych w przyszłości, a to z kolei pozwoli ograniczyć koszty leczenia następstw ewentualnych chorób. Zgodnie z raportem NIK skuteczna profilaktyka wymaga zaplanowanych i skoordynowanych działań angażujących różne środowiska i instytucje – od Ministerstwa Zdrowia, przez samorządy i placówki lecznicze, po organizacje działające na rzecz pacjentów. Efektywna edukacja powinna być odpowiednio dostosowana do grupy docelowej, powinna być dla niej atrakcyjna, przystępna, a także kompleksowa. Jako że dzieci i młodzież na co dzień obcują z nowymi technologiami, także i w tym przypadku można spróbować je wykorzystać, np. w postaci opasek monitorujących aktywność fizyczną czy aplikacji na urządzeniach mobilnych.
Obszar działań | Sposób realizacji profilaktyki zdrowia w przedszkolu |
Osoba odpowiedzialna |
Prawidłowe nawyki żywieniowe | Dostęp do świeżych owoców, warzyw i wody | Dyrektor przedszkola |
Akcja „Jabłko za batona” – może trwać np. przez miesiąc i ma na celu wyrobienie w dzieciach dobrego nawyku sięgania po zdrowe przekąski, zamiast słodyczy. Każde dziecko, które zdecyduje się oddać przyniesionego do szkoły batona, którego miało zjeść na śniadanie, otrzyma w zamian jabłko oraz dyplom dyrektora przedszkola, który ma być jego motywacją do wytrwania w dobrych wyborach | Dyrektor przedszkola, nauczyciele |
|
Akcja „Godzina dla wody” – może trwać np. przez miesiąc i ma na celu pomóc dzieciom wyrobić w sobie nawyk regularnego sięgania po wodę w ciągu dnia. Każde dziecko przynosi do przedszkola wodę (przedszkole również może zorganizować wodę dla dzieci) i w ustalonych wcześniej godzinach każde dziecko, a także każdy nauczyciel, ma za zadanie wypić chociaż dwa łyki wody i postarać się wypić w sumie minimum 0,5 l wody, przebywając w przedszkolu | Dyrektor przedszkola, nauczyciele | |
Prelekcje dla rodziców podczas zebrań dotyczące prawidłowego odżywiania oraz zdrowego stylu życia i ich znaczenia dla właściwego rozwoju dziecka | Dyrektor przedszkola, wychowawca | |
Udział w projektach i programach propagujących zdrowe odżywanie i zdrowy styl życia | Wyznaczeni nauczyciele | |
Prawidłowe nawyki żywieniowe | Gazetka poruszająca tematykę zdrowego odżywiania | Wyznaczeni nauczyciele |
Gazetka klasowa ścienna nawiązująca do zdrowego stylu życia, wykonywana samodzielnie przez dzieci (można zorganizować również konkurs na najlepszą gazetkę) | Nauczyciel | |
Konkurs na najciekawszy wiersz lub piosenkę o wybranym owocu, warzywie lub innym aspekcie zdrowego stylu życia | Nauczyciel | |
Konkurs plastyczny na najciekawszą pracę plastyczną (wykonaną dowolną techniką) dotyczącą zdrowego jedzenia | Wychowawca grupy | |
Organizowanie „Tygodni Zdrowia” (np. w każdym miesiącu roku szkolnego organizuje się jeden „Tydzień Zdrowia” poświęcony określonej tematyce prawidłowego odżywiania i zdrowego stylu życia, na specjalnej tablicy profilaktyki zdrowia umieszczonej na przedszkolnym korytarzu zostają powieszone ciekawostki związane z poruszanym zagadnieniem, aby zainteresować dzieci). „Tydzień Zdrowia” może dotyczyć następujących obszarów: Tydzień 1: Owoce – znane i nieznane oraz ich znaczenie dla mojego prawidłowego rozwoju. Tydzień 2: Warzywa – kolorowe dary natury, jak je pokochać? Tydzień 3: Węglowodany proste w mojej diecie. Tydzień 4: Węglowodany złożone w mojej diecie. Tydzień 5: Białko – przykłady i znaczenie dla mojego rozwoju. Tydzień 6: Nabiał – codziennie trzeba o nim pamiętać? Tydzień 7: Tłuszcze – które wybierać, aby swoje zdrowie wspierać? Tydzień 8: Woda – źródło życia. Tydzień 9: Aktywność fizyczna – jak znaleźć swoją ulubioną? |
Wyznaczeni nauczyciele | |
Zorganizowanie „Tygodnia Warzyw i Owoców” pt.: „Warzywno-owocowy zawrót głowy!”: Każdego dnia dzieci ubierają się w kolorze określonego warzywa lub owocu i na drugie śniadanie przynoszą z domu warzywo lub owoc w takim właśnie kolorze. Warto zadbać, aby w tym dniu cała grupa zjadła razem drugie śniadanie; będzie to doskonała okazja, aby porozmawiać o tych produktach i o ich właściwościach. Tydzień można rozplanować w następujący sposób:
|
Nauczyciel (wychowawca) |
|
Udział w ogólnopolskich akcjach promujących zdrowe odżywianie, np. Europejski Dzień Śniadania – 24 kwietnia, Dzień Zdrowego Śniadania – 8 listopada itp. | Nauczyciel (wychowawca) | |
Warsztaty kulinarne, w których będą uczestniczyć również rodzice (takie zajęcia nie tylko pomogą zacieśnić więź między dzieckiem i rodzicem, ale także pokażą, że wspólne gotowanie jest bardzo satysfakcjonujące i stanowi doskonałą zabawę) | Wybrani nauczyciele | |
Akcja „PREZENTujemy zdrowie!”, która ma na celu zachęcanie dzieci do tego, aby jako prezenty dla innych, np. z okazji klasowego Dnia Kobiet, klasowego Dnia Chłopaka, wybierali zdrowe (może nawet wykonane samodzielnie łakocie), a nie sklepowe słodycze | Nauczyciel (wychowawca) |
|
Założenie przedszkolnego miniogrodu w sali lub przed przedszkolem i samodzielne zasadzenie ziół (tj. bazylia, oregano). Gdy wyrosną, można zorganizować lekcję o właściwościach ziół i przypraw, połączoną z ich konsumpcją |
Wychowawca | |
Festyn, w którym będą uczestniczyć dzieci razem z rodzicami. Podczas festynu warto zorganizować gry i zabawy edukacyjne nawiązujące do zdrowego stylu życia. Aby uatrakcyjnić imprezę, można np. zaprosić autora książek dla dzieci piszącego o tej tematyce, by zaciekawił uczestników |
Dyrektor przedszkola, wybrani nauczyciele |
|
Szkolenie lub warsztaty dla kadry pedagogicznej z psychodietetykiem lub dietetykiem dotyczące zdrowego stylu życia. Zdobyta wiedza nie tylko będzie mogła być przez nich wykorzystywana na co dzień, ale także przekazywana dzieciom podczas zajęć | Psychodietetyk, dietetyk |
|
Aktywność fizyczna | Prelekcja dla rodziców podczas zebrań dotycząca aktywności fizycznej i jej znaczenia dla właściwego rozwoju dziecka | Dyrektor przedszkola, nauczyciel (wychowawca) |
Gazetka propagująca aktywny styl życia wśród uczniów i ciekawostki na ten temat, np. ile minut muszę biegać lub ćwiczyć, aby spalić zjedzoną paczkę chipsów (może być prowadzona w formie papierowej lub w wersji elektronicznej) | Wybrani nauczyciele | |
Pozalekcyjne zajęcia sportowe o różnym stopniu trudności, aby każdy uczeń mógł znaleźć coś dla siebie pod względem swoich możliwości i predyspozycji, np. basen, piłka nożna, aerobik, taniec | Nauczyciel | |
Udział w konkursach sportowych | Nauczyciel | |
Udział w projektach i programach sportowych | Nauczyciel | |
Udział w ogólnopolskich akcjach promujących aktywność fizyczną | Nauczyciel | |
Piknik na świeżym powietrzu, na który każdy uczeń przyniesie ze sobą coś zdrowego, przygotowanego samodzielnie w domu i wszyscy wspólnie będą konsumować zrobione przez siebie smakołyki | Nauczyciel (wychowawca) | |
Zapewnienie aktywnych zabaw pomiędzy zajęciami | Wybrani nauczyciele |
Przedszkole jest miejscem, w którym dzieci spędzają znaczną część swojego dnia. To właśnie tam w dużej mierze kształtują się nawyki młodego, rozwijającego się człowieka. Warto zadbać o to, aby prezentowane przez przedszkole wzorce były jak najlepsze, aby dzieci mogły z nich czerpać pełnymi garściami. I...
Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów
- 10 wydań magazynu "Monitor Dyrektora Przedszkola"
- Dostęp do wszystkich archiwalnych artykułów w wersji online
- Możliwość pobrania materiałów dodatkowych
- ...i wiele więcej!