Aktywna i angażująca profilaktyka nadwagi i otyłości w przedszkolu

Najwyższa Izba Kontroli 16 grudnia 2021 r. opublikowała raport zatytułowany Dostępność profilaktyki i leczenia dla dzieci i młodzieży z zaburzeniami metabolicznymi wynikającymi z otyłości i chorób cywilizacyjnych. Z powyższego raportu wynika, że w badanym okresie (od stycznia 2018 r. do końca marca 2020 r.) system opieki zdrowotnej nie zapewniał kompleksowej opieki pacjentom do 18. roku życia, w tym z nadmierną masą ciała. Brakowało skoordynowanych działań i całościowego podejścia do problemu, począwszy od działań profilaktyczno-edukacyjnych, przez skuteczną diagnostykę, po szybki dostęp do efektywnego leczenia. Prowadzona profilaktyka, polegająca głównie na udzielaniu ustnych pouczeń i przekazywaniu materiałów promocyjnych, nie przyniosła oczekiwanych rezultatów.

Co mówią raporty i statystyki o problemie nadwagi i otyłości u dzieci?

Z raportu NIK wynika, że spośród 644 pacjentów w wieku od 2 do 18 lat, będących pod opieką badanych placówek, nadwagę lub otyłość stwierdzono u 140 pacjentów, czyli u 22%, z tego 91 osób miało nadwagę (65%), a 49 (35%) cierpiało na otyłość. W przypadku nadwagi problem dotyczył w niemal takim samym stopniu dziewczynek (46), jak i chłopców (45); na otyłość częściej chorowali chłopcy (28) niż dziewczynki (21). Zarówno nadwagę, jak i otyłość najczęściej diagnozowano w grupie wiekowej 10–14 lat, najrzadziej – wśród najmłodszych dzieci w wieku od 2 do 4 lat. W tym miejscu warto zauważyć, że otyłość jest najpowszechniejszą chorobą cywilizacyjną na świecie, niosącą za sobą wiele powikłań zdrowotnych, jak np.: zaburzenia metaboliczne, cukrzyca, nadciśnienie, udar, choroba wieńcowa, schorzenia kardiologiczne, zaburzenia oddychania czy zwyrodnienie stawów. Dlatego już w przedszkolu warto wdrażać działania zapobiegające złym nawykom żywieniowym i utrwalające zdrowe odżywianie u dzieci. Ponadto w Raporcie Światowej Federacji ds. Otyłości wydanym w marcu 2021 r. wskazano również na istotny związek między otyłością a problemami natury psychologicznej, ryzykiem zachorowania na nowotwory, a nawet COVID-19. Co gorsza, według danych Instytutu Żywienia i Żywności z 2018 r. polskie dzieci tyją najszybciej w Europie. 

W latach 70. ubiegłego wieku nadmierną masę ciała notowano w Polsce u mniej niż 10% uczniów, a w ostatnich latach odsetek takich uczniów wynosi już 22%. Z raportów opracowanych na zlecenie Ministra Zdrowia wynika, że w 2018 r. nadwagę miało nawet 30,5% dzieci w wieku szkolnym. Niestety, występowanie nadwagi i otyłości wiąże się nie tylko ze zwiększeniem prawdopodobieństwa wystąpienia licznych chorób, ale także niesie za sobą konsekwencje społeczne. Zaburzenia metaboliczne mogą bowiem utrudniać lub nawet uniemożliwiać edukację, a w przyszłości również funkcjonowanie na rynku pracy. Mogą być przyczyną absencji, niższej wydajności, a w konsekwencji wzrostu liczby rent wypłacanych z powodu niepełnosprawności. Jak widać, taki stan niesie za sobą długofalowe zagrożenie. 

Jakie są rekomendacje w zakresie skutecznej profilaktyki?

Remedium na zaistniały stan rzeczy wydaje się skuteczna profilaktyka polegająca na propagowaniu zdrowego stylu życia opartego na dwóch filarach: 

• kształtowaniu prawidłowych nawyków żywieniowych,
• propagowaniu aktywności fizycznej. 

Ponieważ lepiej zapobiegać, niż leczyć, dzieci edukowane już od najmłodszych lat będą miały mniej problemów zdrowotnych w przyszłości, a to z kolei pozwoli ograniczyć koszty leczenia następstw ewentualnych chorób. Zgodnie z raportem NIK skuteczna profilaktyka wymaga zaplanowanych i skoordynowanych działań angażujących różne środowiska i instytucje – od Ministerstwa Zdrowia, przez samorządy i placówki lecznicze, po organizacje działające na rzecz pacjentów. Efektywna edukacja powinna być odpowiednio dostosowana do grupy docelowej, powinna być dla niej atrakcyjna, przystępna, a także kompleksowa. Jako że dzieci i młodzież na co dzień obcują z nowymi technologiami, także i w tym przypadku można spróbować je wykorzystać, np. w postaci opasek monitorujących aktywność fizyczną czy aplikacji na urządzeniach mobilnych.
 

Tabela 1 przedstawia sposób realizacji profilaktyki zdrowia w przedszkolu w zakresie prawidłowych nawyków żywieniowych oraz proponowane osoby odpowiedzialne za ich realizację

Obszar działań	Sposób realizacji  profilaktyki zdrowia w przedszkolu	Osoba odpowiedzialna
Prawidłowe nawyki żywieniowe	Dostęp do świeżych owoców, warzyw i wody	Dyrektor przedszkola
	Akcja „Jabłko za batona” – może trwać np. przez miesiąc i ma na celu wyrobienie w dzieciach dobrego nawyku sięgania po zdrowe przekąski, zamiast słodyczy. Każde dziecko, które zdecyduje się oddać przyniesionego do szkoły batona, którego miało zjeść na śniadanie, otrzyma w zamian jabłko oraz dyplom dyrektora przedszkola, który ma być jego motywacją do wytrwania w dobrych wyborach	Dyrektor przedszkola, nauczyciele
	Akcja „Godzina dla wody” – może trwać np. przez miesiąc i ma na celu pomóc dzieciom wyrobić w sobie nawyk regularnego sięgania po wodę w ciągu dnia. Każde dziecko przynosi do przedszkola wodę (przedszkole również może zorganizować wodę dla dzieci) i w ustalonych wcześniej godzinach  każde dziecko, a także każdy nauczyciel, ma za zadanie wypić chociaż dwa łyki wody i postarać się wypić w sumie minimum 0,5 l wody, przebywając w przedszkolu	Dyrektor przedszkola, nauczyciele
	Prelekcje dla rodziców podczas zebrań dotyczące prawidłowego odżywiania oraz zdrowego stylu życia i ich znaczenia dla właściwego rozwoju dziecka	Dyrektor przedszkola, wychowawca
	Udział w projektach i programach propagujących zdrowe odżywanie i zdrowy styl życia	Wyznaczeni nauczyciele
Prawidłowe nawyki żywieniowe	Gazetka poruszająca tematykę zdrowego odżywiania	Wyznaczeni nauczyciele
	Gazetka klasowa ścienna nawiązująca do zdrowego stylu życia, wykonywana samodzielnie przez dzieci (można zorganizować również konkurs na najlepszą gazetkę)	Nauczyciel
	Konkurs na najciekawszy wiersz lub piosenkę o wybranym owocu, warzywie lub innym aspekcie zdrowego stylu życia	Nauczyciel
	Konkurs plastyczny na najciekawszą pracę plastyczną (wykonaną dowolną techniką) dotyczącą zdrowego jedzenia	Wychowawca grupy
	Organizowanie „Tygodni Zdrowia” (np. w każdym miesiącu roku szkolnego organizuje się jeden „Tydzień Zdrowia” poświęcony określonej tematyce prawidłowego odżywiania i zdrowego stylu życia, na specjalnej tablicy profilaktyki zdrowia umieszczonej na przedszkolnym korytarzu zostają powieszone ciekawostki związane z poruszanym zagadnieniem, aby zainteresować dzieci). „Tydzień Zdrowia” może dotyczyć następujących obszarów: Tydzień 1: Owoce – znane i nieznane oraz ich znaczenie dla mojego prawidłowego rozwoju. Tydzień 2: Warzywa – kolorowe dary natury, jak je pokochać?  Tydzień 3: Węglowodany proste w mojej diecie. Tydzień 4: Węglowodany złożone w mojej diecie. Tydzień 5: Białko – przykłady i znaczenie dla mojego rozwoju. Tydzień 6: Nabiał – codziennie trzeba o nim pamiętać? Tydzień 7: Tłuszcze – które wybierać, aby swoje zdrowie wspierać? Tydzień 8: Woda – źródło życia. Tydzień 9: Aktywność fizyczna – jak znaleźć swoją ulubioną?	Wyznaczeni nauczyciele
	Zorganizowanie „Tygodnia Warzyw i Owoców” pt.: „Warzywno-owocowy zawrót głowy!”: Każdego dnia dzieci ubierają się w kolorze określonego warzywa lub owocu i na drugie śniadanie przynoszą z domu warzywo lub owoc w takim właśnie kolorze. Warto zadbać, aby w tym dniu cała grupa zjadła razem drugie śniadanie; będzie to doskonała okazja, aby porozmawiać o tych produktach i o ich właściwościach. Tydzień można rozplanować w następujący sposób: poniedziałek – zielony (np. jabłko, papryka),  wtorek – żółty (np. banan, papryka),  środa – pomarańczowy (np. pomarańcza, marchewka),  czwartek – czerwony (np. jabłko, pomidor),  piątek – fioletowy (np. winogrona, burak)	Nauczyciel (wychowawca)
	Udział w ogólnopolskich akcjach promujących zdrowe odżywianie, np. Europejski Dzień Śniadania – 24 kwietnia, Dzień Zdrowego Śniadania – 8 listopada itp.	Nauczyciel (wychowawca)
	Warsztaty kulinarne, w których będą uczestniczyć również rodzice (takie zajęcia nie tylko pomogą zacieśnić więź między dzieckiem i rodzicem, ale także pokażą, że wspólne gotowanie jest bardzo satysfakcjonujące i stanowi doskonałą zabawę)	Wybrani nauczyciele
	Akcja „PREZENTujemy zdrowie!”, która ma na celu zachęcanie dzieci do tego, aby jako prezenty dla innych, np. z okazji klasowego Dnia Kobiet, klasowego Dnia Chłopaka, wybierali zdrowe (może nawet wykonane samodzielnie łakocie), a nie sklepowe słodycze	Nauczyciel  (wychowawca)
	Założenie przedszkolnego miniogrodu w sali lub przed przedszkolem i samodzielne zasadzenie ziół (tj. bazylia, oregano). Gdy wyrosną, można zorganizować lekcję o właściwościach ziół i przypraw,  połączoną z ich konsumpcją	Wychowawca
	Festyn, w którym będą uczestniczyć dzieci razem z rodzicami. Podczas festynu warto zorganizować gry i zabawy edukacyjne nawiązujące do zdrowego stylu życia. Aby uatrakcyjnić imprezę, można  np. zaprosić autora książek dla dzieci piszącego o tej tematyce, by zaciekawił uczestników	Dyrektor przedszkola, wybrani nauczyciele
	Szkolenie lub warsztaty dla kadry pedagogicznej z psychodietetykiem lub dietetykiem dotyczące zdrowego stylu życia. Zdobyta wiedza nie tylko będzie mogła być przez nich wykorzystywana na co dzień, ale także przekazywana dzieciom podczas zajęć	Psychodietetyk, dietetyk
Aktywność fizyczna	Prelekcja dla rodziców podczas zebrań dotycząca aktywności fizycznej i jej znaczenia dla właściwego rozwoju dziecka	Dyrektor przedszkola, nauczyciel (wychowawca)
	Gazetka propagująca aktywny styl życia wśród uczniów i ciekawostki na ten temat, np. ile minut muszę biegać lub ćwiczyć, aby spalić zjedzoną paczkę chipsów (może być prowadzona w formie papierowej lub w wersji elektronicznej)	Wybrani nauczyciele
	Pozalekcyjne zajęcia sportowe o różnym stopniu trudności, aby każdy uczeń mógł znaleźć coś dla siebie pod względem swoich możliwości i predyspozycji, np. basen, piłka nożna, aerobik, taniec	Nauczyciel
	Udział w konkursach sportowych	Nauczyciel
	Udział w projektach i programach sportowych	Nauczyciel
	Udział w ogólnopolskich akcjach promujących aktywność fizyczną	Nauczyciel
	Piknik na świeżym powietrzu, na który każdy uczeń przyniesie ze sobą coś zdrowego, przygotowanego samodzielnie w domu i wszyscy wspólnie będą konsumować zrobione przez siebie smakołyki	Nauczyciel (wychowawca)
	Zapewnienie aktywnych zabaw pomiędzy zajęciami	Wybrani nauczyciele

Przedszkole jest miejscem, w którym dzieci spędzają znaczną część swojego dnia. To właśnie tam w dużej mierze kształtują się nawyki młodego, rozwijającego się człowieka. Warto zadbać o to, aby prezentowane przez przedszkole wzorce były jak najlepsze, aby dzieci mogły z nich czerpać pełnymi garściami. I...