Oddziały integracyjne w przedszkolach

Pojęcie oddziału integracyjnego

Oddział integracyjny to nie tylko potoczne określenie oddziału, w którym uczą się jednocześnie uczniowie posiadający oraz nieposiadający orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego, ponieważ na potrzeby przepisów oświatowych w art. 4 pkt 3 ustawy Prawo oświatowe sformułowana została definicja legalna tego pojęcia. Jako oddział integracyjny należy rozumieć oddział przedszkolny, w którym uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego uczą się i wychowują razem z pozostałymi uczniami, zorganizowany zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 127 ust. 19 pkt 2 ustawy Prawo oświatowe, tj. rozporządzeniem MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1309).

Placówki ogólnodostępne z oddziałami integracyjnymi, zarówno podstawowe, jak i ponadpodstawowe, wchodzą w skład systemu oświaty. Dzięki wyodrębnieniu oddziałów przygotowawczych w strukturze systemu oświaty przepisy prawa oświatowego mogą zawierać regulacje prawne dedykowane tworzeniu oraz funkcjonowaniu tego typu formy kształcenia specjalnego.

Czy do utworzenia oddziału integracyjnego konieczne jest przekształcenie przedszkola?

Przepisy prawa oświatowego, a dokładnie § 1 ust. 13 rozporządzenia MEN z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli (Dz. U. z 2019 r., poz. 502 z późn. zm.), wprost wskazują, że utworzenie oddziału integracyjnego nie stanowi przekształcenia placówki, o którym mowa w art. 89 ust. 9 ustawy Prawo oświatowe. Oznacza to, że do utworzenia oddziału integracyjnego w przedszkolu nie jest konieczne:

• powiadomienie rodziców uczniów lub uczniów pełnoletnich co najmniej na 6 miesięcy przed terminem utworzenia oddziału,
• uzyskanie pozytywnej opinii kuratora oświaty.
   

Oczywiście nie oznacza to, że utworzenie oddziału integracyjnego w przedszkolu nie będzie wiązało się z koniecznością dopilnowania pewnych formalności.

Co powinno być sygnałem przesądzającym o potrzebie utworzenia oddziału integracyjnego?

Oczywiście podstawową przesłanką przemawiającą za utworzeniem w przedszkolu oddziału integracyjnego są zgłaszane przez rodziców uczniów potrzeby w tym zakresie. Potrzeby te wynikają z treści orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego wydawanych przez publiczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Zgodnie z § 13 ust. 2 pkt 5 lit. b rozporządzenia MEN z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz. U. z 2017 r., poz. 1743 z późn. zm.) w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego działający w poradni zespół określa m.in. wszystkie możliwe formy kształcenia specjalnego, poczynając od najkorzystniejszej dla ucznia według zespołu, formy kształcenia specjalnego spośród następujących: w placówce (oddziale) ogólnodostępnej, integracyjnej lub specjalnej – w przypadku uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie lub zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Zatem to orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego powinno wskazywać, czy zalecaną formą kształcenia dla danego ucznia jest właśnie nauka w oddziale integracyjnym czy też w innej formie wskazanej przez zespół.

W zależności od typu placówki odpowiednio powiat lub gmina powinny zapewnić uczniowi posiadającemu orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego odpowiednią formę kształcenia (art. 127 ust. 13–15 ustawy Prawo oświatowe). Tym samym organ prowadzący – jako podmiot odpowiedzialny za zapewnienie m.in. warunków umożliwiających stosowanie specjalnej organizacji nauki i metod pracy dla dzieci objętych kształceniem specjalnym – powinien wyasygnować odpowiednie środki na zapewnienie uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi możliwości kształcenia, w tym np. w ramach oddziałów integracyjnych utworzonych w przedszkolach ogólnodostępnych. Oczywiście utworzenie oddziału integracyjnego będzie wymagało w tym względzie ścisłej współpracy z dyrektorem danej placówki oraz jej radą pedagogiczną (zgodnie z art. 70 ust. 2 pkt 1 ustawy Prawo oświatowe rada pedagogiczna powinna zaopiniować organizację pracy szkoły, w tym również zamiar utworzenia oddziału integracyjnego).

Czy przedszkole powinno wprowadzić zmiany w statucie i arkuszu organizacji?

Utworzenie oddziału lub oddziałów integracyjnych w przedszkolu będzie wiązać się ze zmianą w jego statucie. Zgodnie z art. 98 ust. 1 pkt 6 ustawy Prawo oświatowe statut określa w szczególności organizację pracy przedszkola, w tym m.in. organizację oddziałów integracyjnych, jeżeli przedszkole takie oddziały prowadzi. Z tego względu statut powinien wskazywać, że:

• w przedszkolu zostały zorganizowane oddziały integracyjne (w przypadku zmiany w nazwie placówki należy również wprowadzić do statutu niezbędne poprawki; na zmianę nazwy przedszkola polegającą na dodaniu do niej określenia „z oddziałami integracyjnymi” powinien również wyrazić zgodę organ prowadzący);
• uczniom objętym kształceniem w oddziałach integracyjnych przedszkole zapewnia realizację zaleceń zawartych w orzeczeniach o potrzebie kształcenia specjalnego, dostosowanie przestrzeni przedszkola i stanowiska pracy do indywidualnych potrzeb edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych, a także zajęcia specjalistyczne organizowane ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne, w tym zajęcia rewalidacyjne, terapeutyczne i socjoterapeutyczne;
• uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego są objęci opieką ze strony logopedy, psychologa oraz innych nauczycieli specjalistów;
• w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego placówka zatrudnia nauczycieli wspomagających (osobny zapis może odnosić się do ich obowiązków) bądź pomoc nauczyciela (statut powinien również odnosić się do ich zakresu zadań);
• rodzice uczniów zapisanych do oddziału integracyjnego są zobowiązani do współpracy z nauczycielami pracującymi w tym oddziale.
   

Należy pamiętać, że szczegółowe warunki organizowania nauki uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego określa rozporządzenie MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r., dlatego też nie należy powielać tych zapisów w statucie (w przypadku zmiany w brzmieniu przepisów konieczne stanie się dostosowanie brzmienia statutu w tym względzie). Statut może natomiast zawierać odesłanie do tych przepisów.

Warto również przypomnieć, że w przypadku już działającej placówki organem uprawnionym do rozpoczęcia procedury zmiany statutu jest rada pedagogiczna. Zgodnie z art. 72 ust. 1 ustawy Prawo oświatowe rada pedagogiczna przygotowuje projekt zmian w statucie i przedstawia do uchwalenia radzie przedszkola (jeżeli w przedszkolu nie funkcjonuje rada, jej zadania wykonuje rada pedagogiczna). Rada pedagogiczna może rozpocząć procedurę zmiany statutu z własnej inicjatywy lub na wniosek innych podmiotów (np. dyrektora).

Oczywiście utworzenie oddziału integracyjnego będzie miało również wpływ na treść arkusza organizacji. Należy tu zwłaszcza zwrócić uwagę na zachowanie prawidłowej liczebności oddziału, a także uwzględnienie w strukturze organizacyjnej zatrudnianych nauczycieli specjalistów, nauczycieli wspomagających czy pomocy nauczyciela.

Jaką liczebność może mieć oddział integracyjny?

Maksymalną liczebność oddziałów integracyjnych określa § 6 rozporządzenia MEN z dnia 28 lutego 2019 r. Wskazuje on, że liczba uczniów w oddziale integracyjnym w placówce ogólnodostępnej może wynosić nie więcej niż 20, w tym nie więcej niż 5 uczniów niepełnosprawnych. W przypadku gdy uczeń uczęszczający do oddziału integracyjnego w placówce ogólnodostępnej uzyska orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane z uwagi na niepełnosprawność w trakcie roku szkolnego, dyrektor może zwiększyć liczbę uczniów niepełnosprawnych w danym oddziale powyżej liczby wskazanej w rozporządzeniu, nie więcej jednak niż o 2, za zgodą organu prowadzącego oraz po zasięgnięciu opinii rodziców dzieci lub uczniów uczęszczających do tego oddziału (wówczas oddział może funkcjonować ze zwiększoną liczbą uczniów niepełnosprawnych w ciągu całego etapu edukacyjnego). Natomiast w przypadku zajęć dodatkowych pod opieką jednego nauczyciela może przebywać nie więcej niż 5 uczniów niepełnosprawnych (i łącznie nie więcej niż 25 uczniów).

Jak przebiega rekrutacja do oddziału integracyjnego?

Jeśli chodzi o oddziały integracyjne w przedszkolach ogólnodostępnych, ogólne przepisy dotyczące postępowania rekrutacyjnego do publicznych placówek znajdą zastosowanie jedynie w przypadku uczniów nieposiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. To znaczy, że uczniowie nieposiadający szczególnych potrzeb edukacyjnych będą traktowani w ramach rekrutacji do takiego oddziału analogicznie jak w przypadku rekrutacji do oddziału ogólnodostępnego. W przypadku uczniów niepełnosprawnych to treść orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego powinna być rozstrzygającym kryterium naboru, zważywszy na obowiązujący w przedszkolu limit miejsc. Warto również podkreślić, że zgodnie z § 6 rozporządzenia MEN z dnia 28 lutego 2019 r. doboru uczniów do oddziału integracyjnego dokonuje dyrektor przedszkola (za zgodą ich rodziców), z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów, w tym uczniów niepełnosprawnych.

Jaki personel powinien zostać zatrudniony w związku z utworzeniem oddziału integracyjnego?

Utworzenie w przedszkolu oddziału integracyjnego wiąże się z koniecznością zatrudnienia tzw. nauczyciela wspomagającego. Przepis § 7 ust. 1 rozporządzenia MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. wskazuje, że w szkołach ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi zatrudnia się dodatkowo nauczycieli posiadających kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego, z uwzględnieniem realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. Nauczyciele ci:

• prowadzą wspólnie z innymi nauczycielami zajęcia edukacyjne oraz wspólnie z innymi nauczycielami i specjalistami realizują zintegrowane działania i zajęcia określone w IPET,
• prowadzą wspólnie z innymi nauczycielami i specjalistami pracę wychowawczą z uczniami niepełnosprawnymi, niedostosowanymi społecznie oraz zagrożonymi niedostosowaniem społecznym,
• uczestniczą, w miarę potrzeb, w zajęciach edukacyjnych prowadzonych przez innych nauczycieli oraz w zintegrowanych działaniach i zajęciach, określonych w IPET, realizowanych przez nauczycieli i specjalistów,
• udzielają pomocy nauczycielom prowadzącym zajęcia edukacyjne oraz nauczycielom i specjalistom realizującym zintegrowane działania i zajęcia, określone w IPET, w doborze form i metod pracy z uczniami niepełnosprawnymi, niedostosowanymi społecznie oraz zagrożonymi niedostosowaniem społecznym,
• prowadzą inne zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów, w szczególności zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne.
   

Rolą dyrektora jest wyznaczenie zajęć edukacyjnych oraz zintegrowanych działań i zajęć określonych w IPET, które będą realizowane wspólnie z innymi nauczycielami przez nauczycieli wspomagających (uwzględniając indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym).

Oprócz tego przepisy dopuszczają możliwość zatrudnienia pomocy nauczyciela (za zgodą organu prowadzącego) w przedszkolach ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi dla uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na niepełnosprawność.

Na jakich zasadach organizować kształcenie specjalne w oddziale integracyjnym?

Kluczowym aktem prawnym określającym organizację kształcenia specjalnego m.in. w oddziałach integracyjnych w przedszkolach ogólnodostępnych jest rozporządzenie MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. Wskazuje ono, że kształcenie, wychowanie i opiekę dla uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie czy zagrożonych niedostosowaniem społecznym można organizować m.in. w placówkach ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi. W związku z tym przedszkole powinno zapewnić uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi uczęszczającym do oddziału integracyjnego:

• realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego,
• warunki do nauki, sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne, odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów,
• zajęcia specjalistyczne, o których mowa w przepisach rozporządzenia MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1280 z późn. zm.),
• inne zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów, w szczególności zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne,
• integrację uczniów ze środowiskiem rówieśniczym, w tym z uczniami pełnosprawnymi,
• przygotowanie uczniów do samodzielności w życiu dorosłym.
   

Istotną kwestią z perspektywy prawidłowego prowadzenia kształcenia specjalnego uczniów posiadających orzeczenia jest również opracowanie indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego przez funkcjonujący w przedszkolu zespół specjalistów.