Nowy wymiar odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli

Skrzywdzić można kogoś bardzo łatwo, ale już naprawić wyrządzoną krzywdę jest zdecydowanie trudniej, jeżeli w ogóle jest to możliwe. Wówczas można mówić o tzw. zadośćuczynieniu. Niemniej jednak wina musi być sprawiedliwie ukarana. Pełną świadomość tego powinien mieć zarówno sprawca czynu, jak i osoby odpowiedzialne za prawidłowy przebieg całego procesu odpowiedzialności dyscyplinarnej. Z uwagi na delikatny charakter tej materii bardzo rzadko dokonuje się zmian w obszarze postępowania dyscyplinarnego. Jednak w ostatnim czasie dwukrotnie kwestie dyscyplinarne były korygowane, co wynikało z różnych przesłanek. Aby prawidłowo zrozumieć znaczenie poszczególnych zapisów i właściwie zinterpretować określone zachowania, należy do całej sprawy podejść poprzez szeroką analizę kontekstualną.

Z czego wynika odpowiedzialność dyscyplinarna nauczyciela?

Zanim zaczniemy mówić o odpowiedzialności, najpierw należy zwrócić uwagę na to, w jaki sposób jest definiowany sam nauczyciel. Otóż zgodnie z zapisem słownikowym1 „nauczyciel to rodzaj specjalności zawodowej, wykonywanej przez specjalistę odpowiednio przygotowanego do prowadzenia pracy dydaktyczno-wychowawczej w instytucjach oświatowo-wychowawczych, która bywa uważana za jeden z zawodów zaufania publicznego (społecznego)”. Inne źródła podają, że: „to osoba posiadająca potwierdzone osobiste predyspozycje i kompetencje, poparte odpowiednim kierunkowym wykształceniem wyższym oraz przygotowaniem pedagogicznym i zawodowym do nauczania formalnego w oświacie. Ale to również osoba trudniąca się nauczaniem, kształceniem kogoś, wpływająca na czyjąś świadomość i postępowanie. Nauczyciele to ludzie mający władzę nad kształtem umysłów, posiadają władzę najwyższą, modelują ludzi, pomagają w uformowaniu ich osobowości i światopoglądu”2. 
Podejmując pracę na stanowisku pedagogicznym, nauczyciel musi być świadomy swoich moralnych zobowiązań wobec uczniów, ich rodziców i społeczeństwa, ponieważ ignorancja i niedbalstwo pedagogiczne mogą zaważyć na przyszłości wychowanków, a nauczyciel może mieć poczucie źle spełnionego obowiązku oraz zyskać negatywną opinię najbliższego otoczenia i lokalnego środowiska. I jeszcze jedna, ale bardzo istotna kwestia – otóż nauczyciel jest pracownikiem państwowym, a nie samorządowym. To wiele wyjaśnia i pociąga za sobą określone konsekwencje. Mając na uwadze aktualne zapisy samej Karty Nauczyciela, można powiedzieć, że odpowiedzialność nauczyciela dzieli się na dwie podstawowe grupy (tabela 1).

Tabela 1. Charakterystyka rodzajów odpowiedzialności

W niniejszych rozważaniach, ze względu na wyjątkową specyfikę problemu, zajmiemy się tylko odpowiedzialnością typowo dyscyplinarną, czyli tą znacznie poważniejszą niż porządkowa. Należy przy tym zauważyć, że od roku 2009 odpowiedzialności dyscyplinarnej podlegają wszyscy nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w przedszkolach, szkołach i innych placówkach wymienionych w art. 1 ust. 1 KN3. Zatem obecnie, zgodnie z art. 75 KN, nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, o których mowa w art. 6 KN. Zgodnie z wspomnianym aktem prawnym każdy nauczyciel zobowiązany jest: 

1. rzetelnie realizowaća zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę;
2. wspierać każdego ucznia w jego rozwoju;
3. dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego;
   3a) doskonalić się zawodowo, zgodnie z potrzebami szkoły;
4. kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka;
5. dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.
    

O ile profesjonalizm i fachowość działań nauczyciela można w jakimś zakresie wyraźnie doprecyzować, to jednak ocena postawy etycznej nauczyciela, wartości, jakie prezentuje w kontaktach z wychowankami i uczniami, staje się trudna do określenia. W związku z powyższym już w art. 9 ust. 1 pkt 2 KN można przeczytać, że stanowisko nauczyciela może zajmować osoba, która przestrzega podstawowych zasad moralnych. Bardzo podobnie do tej sprawy odnosi się ustawa Prawo oświatowe, która w art. 5 zawiera zapis stanowiący, że nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską, z poszanowaniem godności osobistej ucznia. Z tego też względu tak ważną rolę odgrywają zasady etyki zawodowej nauczycielskiej, niekiedy nazywane również zasadami etyki nauczycielskiej. Zasady te zostały wprowadzone do rzeczywistości placówek oświatowych wraz ze standardami kontroli zarządczej w roku 20104. W obecnej sytuacji prawnej stanowią one praktycznie jedyny wymierny wskaźnik etycznego postępowania nauczycieli w danej szkole, przedszkolu lub placówce oświatowej. Oczywiśc...