Znaczenie zabawy w rozwoju przedszkolaka - dlaczego warto stosować metodę Froebla w przedszkolu?

Kim był Fryderyk Wilhelm Froebel?

Fryderyk Wilhelm Froebel był nazywany ojcem nowożytnego wychowania przedszkolnego. Był on niemieckim pedagogiem i ogromnym miłośnikiem przyrody. Żył w latach 1782–1852. Był zachwycony naturalistyczną koncepcją pedagogiczną Jana Henryka Pestalozziego i stworzył własną filozofię wychowania, którą oparł na trzech głównych filarach: jedności wszechświata, szacunku dla dziecka i jego indywidualności, znaczenia zabawy w rozwoju dziecka. Jego zdaniem wychowanie powinno być globalne, a dziecko powinno samodzielnie dochodzić do wiedzy. 

Froebel jest znany przede wszystkim jako twórca tzw. ogródków dziecięcych, czyli instytucji wychowawczych dla dzieci trzy–sześcioletnich. W tych ogródkach wprowadził swój autorski program oparty na zabawie, samodzielności i aktywności dziecka. Mawiał: „Przedszkole to ogródek, w którym rosnące rośliny to dzieci, a nauczyciel jest ogrodnikiem dbającym o nie i pielęgnującym ich rozwój”. 

Froebel uważał również, że bardzo ważnym elementem jest kontakt dzieci z przyrodą i że można tam znaleźć wiele wartościowych materiałów do zabaw, tzw. dary natury, czyli np. piasek, wodę, kamienie, dlatego dzieci bardzo dużo czasu bawiły się na powietrzu.
 

Dary Froebla

Jak wiadomo, najważniejsza dla dzieci miała być zabawa, ponieważ to dzięki niej zdobywają one swoje pierwsze doświadczenia i wiedzę. 

Bardzo ważnym elementem założeń pedagogiki freblowskiej były dary, czyli drewniane klocki i mozaiki zamknięte w drewnianych pudełkach. Cały komplet składa się z 14 pudełek darów i siatki geometrycznej dołączonej do zestawu. Każde z tych pudełek jest nazwane darem, ponieważ Froebel to, czego nie można odnaleźć w przyrodzie, postanowił podarować dzieciom w postaci drewnianego materiału dydaktycznego. Dar to coś cennego, o co trzeba się troszczyć. Nazwa ta podkreśla, że zabawki te są wyjątkowym podarunkiem dorosłego dla dziecka. 

Dary stanowią materiał edukacyjny koncepcji freblowskiej. Zestaw podstawowy to dary od 1 do 6. Zestaw rozszerzony składa się dodatkowo z materiałów ponumerowanych od 7 do 10, a także 5B, 5P, 1.1 i 1.2, wśród których znajdują się płytki w kształcie figur geometrycznych, patyczki, pierścienie, półpierścienie, okrągłe, drobne żetony.

• Dar 1 – 12 różnokolorowych, wełnianych, miękkich piłeczek o barwach podstawowych (czerwona, żółta, niebieska) i pochodnych (pomarańczowa, zielona i fioletowa). Sześć z nich ma sznureczki, a sześć jest bez sznurków. Wszystkie są umieszczone w drewnianym pudełku z wysuwającą się pokrywą.
• Dar 2 – dwie kule, dwa walce i dwa sześciany w drewnianym pudełku, z ruchomym stelażem, a także patyczek i sznurek. Bryły są dobrane parami, jedna figura z pary jest gładka, bez żadnych otworów, druga ma nawiercone otwory do wkładania patyczka (umożliwia to obracanie bryłą) oraz haczyki do przewlekania sznurka i zawieszania jej na stelażu.
• Dar 3 – osiem małych sześcianów (2,5 cm × 2,5 cm × 2,5 cm), które powstały poprzez przecięcie (pionowe i poziome) dużego sześcianu z daru 2.
• Dar 4 – osiem prostopadłościanów w drewnianym pudełku powstałych poprzez jedno przecięcie pionowe i trzy poziome sześcianu wielkości daru 2.
• Dar 5 – sześciany, prostopadłościany i trójgraniaste połówki sześcianów. Powstały z sześcianu, który został podzielony dwoma cięciami poprzecznymi, a następnie poprzez przecięcie przekątną jego górnej warstwy utworzył nowe układy klocków. Jest większy od daru 3. i daru 4.
• Dar 6 – klocki cegiełki o różnych płaszczyznach odpowiadających takim kształtom jak trójkąty czy kwadraty. Poprzez odpowiednie cięcia z tabliczek powstają prostopadłościany, sześciany i graniastosłupy. Elementy zawarte w darze 6. są zbliżone wielkością do elementów zawartych w darze 5.
• Dar 7 – zestaw mozaiki geometrycznej złożonej z kół, półkoli, rombów, kwadratów oraz różnych rodzajów trójkątów w następujących kolorach: zielonym, czerwonym, fioletowym, białym, czarnym, niebieskim oraz żółtym.
• Dar 8 – proste patyczki o zróżnicowanej długości – od 2,5 cm do 15 cm. W każdej długości występują patyczki w takich samych kolorach jak elementy daru 7. – zielonym, czerwonym, fioletowym, białym, czarnym, niebieskim oraz żółtym.
• Dar 9 – zestaw kół oraz półkoli w kolorach czerwonym, zielonym, niebieskim, fioletowym, żółtym oraz pomarańczowym.
• Dar 10 – fioletowe, czarne, zielone, niebieskie, białe, czerwone, pomarańczowe i żółte drewniane punkty o średnicy 0,5 cm.
• Dar 1.1 – koraliki do nawlekania w różnych kształtach: sześcianu, kuli oraz walca, występujące w sześciu kolorach: pomarańczowym, żółtym, zielonym, niebieskim, fioletowym i czerwonym, oraz jedno sznurowadło w kolorze czarnym.
• Dar 1.2 – drewniana niebieska plansza przewlekanka, osiem kolorowych i wytrzymałych sznurowadeł zakończonych pałeczkami z plastiku ułatwiającymi nawlekanie oraz kulki do układania na planszy w ośmiu różnych kolorach: zielonym, pomarańczowym, niebieskim, fioletowym, żółtym, czerwonym, czarnym i białym.
• Dar 5B – sześciany, prostopadłościany i trójgraniaste połówki sześcianów, kontynuacja i uzupełnienie daru 5., tylko z wyżłobionymi tunelami.
• Dar 5P – sześciany z cyframi od 0 do 9 przeznaczone do nawlekania oraz komplet trzech okręgów podzielonych na dwie, trzy oraz cztery równe części. 
• Drewniana siatka geometryczna o wymiarach 40 cm × 40 cm – doskonałe uzupełnienie pracy ze schematami, stanowi idealne podłoże do budowania przez dzieci swobodnych konstrukcji.
   

Organizacja pracy metodą Froebla

Pracę metodą Froebla można rozpocząć poprzez stopniowe wprowadzanie darów, np. jeden dar w tygodniu. Najlepiej zrobić to w aurze tajemnicy i wytłumaczyć dzieciom, że drewniane pudełko jest czymś cennym, o co trzeba dbać i z czym należy się odpowiednio obchodzić (podczas sprzątania układać dary w pudełku w odpowiedni sposób). Kiedy dary mamy już wprowadzone, możemy przejść do spotkań w kole i aktywności zabawowo-zadaniowych w grupach.

Zajęcia dydaktyczne mogą przyjąć formę spotkań w kole lub/i w zależności od wieku, potrzeb i zainteresowań dzieci – aktywności zabawowo-zadaniowej w grupach. Trzeba pamiętać, żeby zajęcia nie przekraczały ogółem 60 min. Poranne spotkania w kole mają charakter edukacyjny i budują więzi społeczne. Można podczas nich czytać dzieciom, ilustrować treść obrazkami lub darami, inicjować zabawy matematyczne, ruchowe, przyrodnicze. Spotkanie w kole może być wstępem poprzedzającym aktywność dzieci w kącikach zabawowo-zadaniowych. 

Zdj. 1. Zabawa z darami na zajęciach w przedszkolu

Przykładowo spotkanie w kole może trwać 15 min, a aktywność w grupach – 30 min (czas ten będzie zróżnicowany w zależności od wieku i zainteresowań dzieci). 

Podczas aktywności dzieci w grupach zasadą jest, że dzieci pracują w tym samym składzie osobowym przez cały tydzień. Działanie takie jest celowe i ma za zadanie rozwijanie kompetencji społecznych, m.in. umiejętności komunikacyjnych oraz współpracy w zespole. Dobór dzieci do grup może nastąpić przez losowanie lub nauczyciel sam może podzielić dzieci na grupy. Dzieci pracują metodą stacyjną, przesuwając się do kolejnych kącików w ciągu kolejnych dni. Sporządzając dokumentację pracy w grupach, trzeba zaplanować, co dzieci będą robiły w poszczególnych kącikach, jaki będzie tego cel i jakie materiały będą im potrzebne.

Kąciki zabawowo-zadaniowe

1. Kącik darów – miejsce, w którym znajdują się pudełka z darami. Oprócz nich w skład kącika wchodzą elementy tzw. małego i dużego świata, czyli zabawki przedszkolne: figurki z jajek niespodzianek, plastikowe postaci, zwierzęta, lalki, klocki czy domki.
2. Kącik twórczy – to miejsce, w którym dzieci mogą rozwijać kreatywność, twórczość i zamiłowanie do aktywności artystycznej. W kąciku twórczym mogą się znaleźć materiały plastyczne, a także rekwizyty i pomoce związane ze sztuką muzyczną, plastyczną, teatralną i filmową.
3. Kącik badawczy – to miejsce, w którym dziecko działa zarówno w sposób swobodny, jak i kierowany. Działania te powinny się odbywać pod czujnym okiem nauczyciela. Przykładowy zestaw materiałów i pomocy w kąciku badawczym: akcesoria do manipulowania, przesypywania, eksplorowania przestrzeni – pojemniki, lejki, lupy, lornetki, kompasy, miarki, linijki, wagi itp.
4. Kącik gospodarczy – to miejsce, w którym są prowadzone zajęcia porządkowe, kulinarne i ogródkowe. Dzieci uczą się w nim przyrządzania łatwych potraw, ćwiczą eleganckie nakrywanie do stołu i poznają zasady savoir-vivre’u. W części ogródkowej zajmują się pielęgnacją roślin, ziół i kwiatów, a także wykonują czynności porządkowe. Kącik gospodarczy może zawierać elementy kuchenne – nożyki, łyżeczki, tacki, a także elementy porządkowe – ściereczki, miotełki oraz akcesoria do pielęgnacji roślin.

Fantastyczne w koncepcji Froebla jest to, że jej realizacja nie zmusza do zakupu kompletu darów, ponieważ zabawa z dziećmi może się opierać na pracy z darami natury, a freblowskie dary można zastąpić drewnianymi klockami, które na pewno znajdą się w każdym przedszkolu. Froebel mawiał: „Naśladujcie myśl, nie zaś formę”, co doskonale ilustruje, że najważniejszy jest sposób pracy z dziećmi, a nie materiał. 

Korzyści płynące z pracy metodą Froebla

Wykorzystywanie darów w codziennej pracy z dziećmi zarówno podczas zajęć dydaktycznych, jak i w czasie wolnym daje bardzo dużo korzyści. Dzieci mają możliwość doskonalenia sprawności manualnej, koncentracji uwagi, ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, rozwijania wyobraźni, kreatywności i twórczego myślenia. Dary fantastycznie sprawdzają się podczas zabaw matematycznych i językowych, a także wyciszają dzieci, gdy one siedzą i tworzą swoje kompozycje. Materiał Froebla pozwala kształtować u dzieci różnorodne pojęcia matematyczne, czasami wykraczające poza ramy podstawy programowej, np. ułamki, pojęcia geometryczne. 

Można nimi również ilustrować wiersze i opowiadania, a także nauczyć dzieci porządku, szacunku, odpowiedzialności oraz poczucia sprawstwa i sukcesu. Rozwijając myśl z poprzedniego zdania, chciałabym podkreślić, że metoda Froebla fantastycznie sprawdza się z dziećmi, które są niepewne i nieśmiałe, ponieważ każdemu dziecku zapewnia sukces. Po zakończonej pracy w kącikach cała grupa może spacerować po sali, tak żeby każde dziecko mogło zaprezentować swoją pracę i o niej opowiedzieć. Można oglądać konstrukcje w kąciku darów, prace plastyczne w kąciku twórczym, eksperymenty/ankiety w kąciku badawczym i próbować np. kanapek zrobionych w kąciku gospodarczym. Kilka miesięcy takiej pracy sprawi, że dzieci staną się pewniejsze siebie i swoich możliwości oraz przezwyciężą w naturalny sposób niechęć do wypowiadania się na forum.

Mam nadzieję, że mój tekst zainspiruje kogoś do bliższego zapoznania się z metodą pracy F. Froebla. Osobiście uważam, że warto to zrobić i dla siebie, i dla dzieci. Metoda ta jest coraz popularniejsza, łatwo znaleźć szkolenia, przedszkola freblowskie czy też dostęp do materiałów zarówno drukowanych, jak i w formie elektronicznej. 

Bibliografia

1. Bilewicz-Kuźnia B., Dar zabawy. Program wychowania przedszkolnego, Froebel.pl, Lublin 2015.
2. Bilewicz-Kuźnia B., Dar zabawy. Metodyka i propozycje zajęć z dziećmi według założeń pedagogicznych Froebla, Froebel.pl, Lublin 2014.
3. Bilewicz-Kuźnia B., Kustosz S., Małek K., Dar zabawy. Program wychowania przedszkolnego, Froebel.pl, Lublin 2017.
4. http://www.froebel.pl/ [dostęp: 10.11.2022].