Bardzo ważne jest rozpoznanie tych potrzeb, co stanowi podstawę do właściwego planowania i realizacji działań zmierzających do właściwej odpowiedzi na nie w postaci procesów edukacyjnych i wychowawczych służących zaspokojeniu potrzeb podopiecznych. Każdy dyrektor przedszkola zobowiązany jest z wyprzedzeniem zaplanować działania placówki, co jest czynione niemal intuicyjnie, bo trudno przewidzieć na kilka miesięcy przed rozpoczęciem roku szkolnego liczbę dzieci, oddziałów czy przedszkolaków wymagających konkretnych zajęć ze specjalistami itd. Inną ważną sprawą są bieżące potrzeby dzieci, wynikające z konieczności realizacji programów profilaktycznych, działań doraźnych będących odpowiedzią na nagłe zdarzenia.
Przedszkole jest przestrzenią, w której sytuacja jest na tyle dynamiczna, że wymaga od dyrektora ogromnej elastyczności i konieczności dostosowywania bieżących działań do zaistniałych potrzeb. Tak więc nie należy jedynie myśleć perspektywicznie i przewidywać długofalowo, ale należy też przygotować się na zmiany, które często są nagłe i wymagają szybkiej, skutecznej reakcji. Potrzeby dzieci to pojęcie bardzo szerokie – oznacza wszelkie obszary, w jakich działania przedszkola i nauczycieli mają na celu poprawę sytuacji dziecka poprzez odpowiednio dobrane metody pracy.
Przedszkole jako instytucja odpowiedzialne jest za dbanie o dobro dziecka. Zatem wszelkie obszary związane z funkcjonowaniem dziecka są w zasięgu zainteresowania dyrektora i nauczycieli pracujących z dzieckiem. Oznacza to, że ważne jest zarówno zadbanie o zdrowie i sytuację materialną dziecka, o właściwe dobranie form i metod pracy z nim, jak i o nadanie odpowiedniego biegu szczególnym jego zdolnościom i talentom. Aby takie działania były skuteczne, najważniejsze jest indywidualne podejście do przedszkolaka i jego potrzeb, gdyż – jak wiadomo – jedynie w ten sposób można właściwie zaplanować procesy edukacyjne, opiekuńcze i wychowawcze. Warto podkreślić, że kwestia indywidualizacji, mimo że niezmiernie ważna z perspektywy dziecka, jego rozwoju oraz wielu profitów, jakie za sobą niesie, jest w warunkach przedszkolnych poważnie utrudniona. Dzieje się tak, ponieważ niewiele jest sytuacji i okoliczności, które pozwoliłyby na indywidualną pracę z dzieckiem (dominują raczej działania skierowane do grupy). Sukcesywnie jednak są wprowadzane różne oddolne i odgórne rozwiązania, które mają na celu umożliwienie indywidualizacji.
Analizując literaturę przedmiotu i podstawę prawną, możemy zauważyć, że głównie omawiane są specjalne potrzeby edukacyjne dzieci:
- z niepełnosprawnością,
- z niedostosowaniem społecznym,
- z zagrożeniem niedostosowaniem społecznym,
- z zaburzeniami zachowania lub emocji,
- ze szczególnymi uzdolnieniami,
- ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się,
- z deficytami kompetencji i zaburzeniami sprawności językowych,
- z chorobą przewlekłą,
- w sytuacji kryzysowej lub traumatycznej,
- z niepowodzeniami edukacyjnymi,
- z zaniedbaniami środowiskowymi związanymi z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny, sposobem spędzania czasu wolnego i kontaktami środowiskowymi,
- z trudnościami adaptacyjnymi związanymi z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska edukacyjnego, w tym związanymi z wcześniejszym kształceniem za granicą.
Warto podkreślić, że powyższa lista nie wyczerpuje katalogu potrzeb, bo każde dziecko jest wyjątkowe.
W jaki sposób w zarządzaniu uwzględnić różnorodność potrzeb przedszkolaków?
Najpierw warto odpowiedzieć sobie na następujące pytania:
- Czy koncepcja pracy przedszkola jest ukierunkowana na rozwój dzieci?
- Czy zapisy zawarte w koncepcji są realnie wykorzystywane i możliwe do zrealizowania?
- Czy wiem, jakie potrzeby mają moi przedszkolacy?
- Czy wiem, w jaki sposób mogę rozpoznać potrzeby dzieci?
- Czy w przedszkolu działają zespoły nauczycielskie, których zadaniem jest rozpoznawanie potrzeb i wymiana informacji na ten temat, a także planowanie form i sposobów, dzięki którym dziecko będzie mogło zaspokoić te potrzeby?
- Czy wiem, jak zaspokoić konkretne potrzeby?
- Czy nasza placówka tworzy przyjazną przestrzeń dla różnorodności dzieci?
Najważniejsza jest diagnoza, daje nam ona bowiem informacje dotyczącą tego, jakie zapotrzebowanie na wsparcie jest konieczne. Chcąc, aby była ona rzetelna i dokładna, warto przeanalizować informacje uzyskane w wyniku rozpoznania dokonanego przez rodziców, specjalistów, np. z poradni psychologiczno-pedagogicznej, oraz przez nauczycieli. Każda z tych osób ma istotne informacje, które są decydujące dla prawidłowej diagnozy. Informacje dotyczące funkcjonowania dziecka w przedszkolu pozyskamy z: dzienników, dzienników specjalistów, raportów z ewaluacji, dokumentacji z poradni psychologiczno-pedagogicznej, raportów, sprawozdań dotyczących realizacji konkretnych zadań, wyników konkursów, dokumentacji dotyczącej pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Wszelkie informacje możemy uzyskać podczas bieżącej pracy z dzieckiem, która może przebiegać w następujących obszarach: edukacja, opieka, terapia, profilaktyka, wychowanie.
Tabela 1. Zestawienie metod używanych w ramach diagnozy
|
Nazwa metody |
Charakterystyka | Zalety | Ograniczenia |
| Wywiad indywidualny |
Pozyskiwanie danych na podstawie rozmowy z respondentem na określony temat bądź na podstawie specjalnie przygotowanego scenariusza – kwestionariusza pytań. Istnieje wiele typów wywiadów, wśród nich: |
możliwość doboru odpowiedniej próby, możliwość poruszenia skom- plikowanych i szczegółowych kwestii, możliwość doprecyzowania lub wyjaśnienia odpowiedzi respondentów, możliwość modyfikowania scenariusza badania na bieżąco, możliwość obserwacji zachowania respondenta i jego reakcji na zadawane pytania |
czasochłonność i pracochłonność, brak anonimowości, który może wpływać na udzielanie nieszczerych odpowiedzi, wpływ ankietera na respondenta |
| Wywiad grupowy (grupa fokusowa) | Rozmowa specjalnie dobranej grupy osób (8–12 lat), z udziałem doświadczonego moderatora ukierunkowującego przebieg dyskusji na zagadnienia, które mają zostać omówione podczas spotkania. Spotkanie prowadzone jest na podstawie scenariusza; rozmowa nagrywana jest za pomocą dyktafonu lub na wideo |
możliwość zebrania dużej ilości informacji w krótkim czasie, możliwość doprecyzowania lub wyjaśnienia odpowiedzi respondentów, dynamika grupy (pozytywny wzajemny wpływ uczestników na siebie, m.in. stymulowanie własną wypowiedzią innych do brania udziału w dyskusji), wiele możliwości interpretacji (bogactwo wniosków), możliwość poznania języka osób należących do grupy docelowej, niski koszt, szybka realizacja |
czasochłonność i pracochłonność, brak anonimowości, który może wpływać na udzielanie nieszczerych odpowiedzi, wpływ ankietera na respondenta, konieczność zaangażowania doświadczonego moderatora, wartość wyniku ściśle uzależniona od wiedzy i doświadczenia moderatora oraz sposobu prowadzenia dyskusji, możliwość wystąpienia negatywnego wzajemnego oddziaływania uczestników na siebie (m.in. zjawisko konformizmu grupowego, sugerowanie, dominowanie), możliwość wystąpienia negatywnego wpływu moderatora (np. nieświadoma manipulacja), ryzyko nadinterpretacji lub błędnej interpretacji, niechęć respondentów do nagrywania rozmów, konieczność technicznego przygotowania badania |
| Obserwacja |
Poznanie zdarzeń, zachowań, interakcji zachodzących pomiędzy badanymi w ich naturalnym otoczeniu. Istnieją różne typy obserwacji, które można podzielić m.in. ze |
możliwość poznania zjawisk ukrywanych, niezauważanych, ułatwia interpretację badanych zdarzeń, zachowań, dostarcza informacji o procesie w trakcie jego przebiegu |
możliwość subiektywnego podejścia badacza do opisywanych wyników, nadmierne zaangażowanie emocjonalne, obawa nienaturalnego zachowania obserwowanych osób, w przypadku, gdy rola badacza jest jawna, czasochłonność realizacji i analizy |
W pracy z dziećmi przedszkolnymi korzystamy głównie z obserwacji, pozostałe metody są odpowiednie podczas badania nauczycieli lub rodziców, których opinia stanowi równie cenne źródło wiedzy na temat dziecka.
Gdy potrzeby zostały rozpoznane, nie zapomnij o ich analizie, która polega na podzieleniu potrzeb na części, aby w pełni poznać każdą z nich. Pozwala ona poznać potencjał i potrzeby organizacji oraz pracujących w niej ludzi (w przypadku przedszkola – wszystkich członków tej społeczności). Tutaj bardzo ważne są zespoły nauczycielskie, które powinny na podstawie pozyskanych danych wspólnie analizować indywidualne potrzeby dzieci. Pomimo nadmiaru obowiązków warto, aby dyrektor brał udział w etapach diagnozy i analizy potrzeb. Jest to pomocne podczas planowania wsparcia dla dzieci, daje bowiem pełen obraz sytuacji i umożliwia dostosowanie form pomocy do realnych
potrzeb.
Obecnie oprócz rozpoznania potrzeb, wynikających z indywidualnej sytuacji rozwojowej, społecznej, intelektualnej, zdrowotnej itd., pojawiają się masowo te, które zrodziły się w odpowiedzi na izolację społeczną wynikającą z globalnego kryzysu zdrowotnego. Świat każdego z nas zmienił się diametralnie, straciliśmy poczucie bezpieczeństwa, kontroli, a niepewność stała się normą. Dlatego wiele młodych osób potrzebuje wsparcia. Doskonałą formą wsparcia w zaistniałych okolicznościach jest poradnia online „Zawsze jest jakieś wyjście” (zawszejestjakieswyjscie.pl), powstała w odpowiedzi na zagrożenia wynikające ze stanu pandemii i potrzebę zwiększenia dostępności pomocy psychologicznej dla dzieci, młodzieży, rodziców i nauczycieli. Portal poza indywidualnym spotkaniem umożliwia specjalistom wspólną grupową konsultację dotyczącą danego podopiecznego. Dzięki formule online specjaliści mają umożliwioną uproszczoną ścieżkę spotkań i konsultacji, co ułatwia wymianę wiedzy i doświadczeń specjalistów z całego kraju. Osoby potrzebujące pomocy, korzystając z wyszukiwarki w postaci interaktywnej mapy Polski, mogą znaleźć odpowiedniego dla siebie specjalistę i zarezerwować termin spotkania. Niebawem będzie też dostępna i na bieżąco aktualizowana baza wiedzy zawierająca artykuły, prezentacje, informacje i scenariusze zajęć.
Ważne!
Dzieci, młodzież, nauczyciele i rodzice mogą uzyskać wsparcie, dzwoniąc na bezpłatną, całodobową infolinię 800 080 222. Pod tym numerem dyżurują specjaliści, którzy udzielają pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
Przedszkole jest instytucją, w której współpraca, współdziałanie to obowiązek. Wszelkie zadania odbywają się w pewnej zależności, stanowią element procesu i nie wykonując ich (lub wykonując je bez uzgodnienia z innymi), nie jesteśmy w stanie przejść na dalszy etap, a co najważniejsze – nie jesteśmy w stanie wywiązać się prawidłowo z realizacji tychże działań. Tylko właściwa współpraca w podejmowaniu działań diagnozujących i realizacji szeroko pojętego procesu pedagogicznego względem dziecka jest kluczem do osiągnięcia sukcesu w postaci pozytywnych rezultatów nauczania i wychowywania dziecka.
