Dla dobra dziecka. Jak dyrektor i nauczyciele powinni reagować na przemoc w rodzinie przedszkolaka?

Wiele osób wyznaje w swoim życiu zasadę, zgodnie z którą wolą milczeć, niż porozumiewać się ze sobą. Powołują się na przysłowie: mowa jest srebrem, a milczenie złotem. Wprawdzie w wielu sytuacjach korzystniej jest milczeć, niż mówić, to jednak nie wszystkie prawdy i wartości życiowe znajdują uzasadnienie w każdej sytuacji. Zgodnie z sentencją: słowa są cenne, ale jeszcze cenniejsze jest słuchanie i powstrzymywanie się od mówienia. Czy przypadkiem znane porzekadło nie wspiera biernych postaw społecznych? 
Jeśli mowa jest srebrem, to milczenie stanowi pokarm dla przemocy. Bierność, obojętność, brak reakcji oznacza milczące przyzwolenie na wyrządzanie krzywdy dziecku, które nie potrafi samo ochronić się, zapewnić sobie wystarczającego wsparcia oraz poczucia bezpieczeństwa. Niedostrzeganie problemu, zaniechanie podejmowania jakichkolwiek działań, wstrzymywanie się od wdrożenia procedur jest równoznaczne z tolerowaniem różnych form przemocy, na przykład: bicia, karcenia, poniżania, zaniedbywania, krzywdzenia.
Jakiekolwiek wątpliwości w zakresie prawa dziecka do ochrony przed krzywdzeniem nie powinny mieć miejsca. Stosowanie przemocy jest w Polsce prawnie zakazane. Zakaz obejmuje nie tylko wyrządzanie krzywdy dorosłym osobom, ale przede wszystkim stosowanie przemocy wobec małoletnich dzieci. Argument mówiący o tym, że rodzina jest zawsze najlepszym miejscem dla dziecka i nigdy nie należy wtrącać się w jej wewnętrzne sprawy, jest błędny. Jeśli dziecku w jego własnym domu dzieje się krzywda lub istnieje co do tego uzasadnione podejrzenie, wówczas każdorazowo należy niezwłocznie zareagować i zapewnić dziecku ochronę, do której ma pełne prawo.
„Reaguj na przemoc wobec dzieci” – to hasło kampanii społecznej prowadzonej przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę. Celem akcji jest przeciwdziałanie biernej postawie oraz zwrócenie uwagi na konieczność reagowania i zgłaszania przypadków stosowania przemocy wobec dzieci do odpowiednich instytucji oraz organów. „Przemoc niszczy dzieciństwo i zostawia ślad na całe życie” – czytamy na stronie internetowej Fundacji. – „Twoja reakcja na krzywdę przywraca dziecku poczucie bezpieczeństwa i daje szansę na lepszą przyszłość. Może chronić zdrowie, a nawet życie dziecka!”.

Krzywdy (nie)dozwolone

Kary cielesne jako metoda wychowawcza wobec dzieci służąca wymuszaniu posłuszeństwa – są w Polsce zabronione od dwunastu lat. Zakaz fizycznego dyscyplinowania dzieci obowiązuje od 1 sierpnia 2010 r. Wówczas wszedł w życie art. 961 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym: „osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych”. Przepis ten wprowadziła ustawa z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010 r. nr 125, poz. 842).
Nadal wiele osób ignoruje zagrożenia związane ze stosowaniem przemocy oraz wymierzaniem kar cielesnych, zapomina o tym lub nie zdaje sobie sprawy z wagi problemu. Zgodnie z art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie nawet jednorazowy klaps jest klasyfikowany jako zachowanie przemocowe niezgodne z prawem: „przemoc w rodzinie to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób najbliższych i wspólnie zamieszkujących oraz w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo: utraty życia, utraty zdrowia, naruszające godność, naruszające nietykalność cielesną, naruszające wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą” (Dz. U. z 2021 r., poz. 1249).
Uderzenie popularnie nazywane klapsem nie jest metodą wychowawczą, tylko formą przemocy fizycznej. Stanowi działanie łamiące prawo i naruszające nietykalność cielesną dziecka, powodujące u niego szkody na zdrowiu fizycznym, psychicznym oraz wywołujące cierpienia i krzywdy. Jeśli nauczyciele dają przyzwolenie na klapsy, jeśli ignorują ośmieszające, zawstydzające, obrażające dziecko określenia, jeśli dyskryminują ze względu na wygląd, sprawność, pochodzenie, wyznanie, jeśli nie rozpoznają symptomów krzywdzenia w zachowaniu przedszkolaka, wówczas pozostawiają dziecko w niebezpieczeństwie, odmawiając mu prawa ochrony przed przemocą. Siebie zaś narażają na konsekwencje za niedopełnienie obowiązku stosowania obowiązujących w przedszkolu regulacji, a przede wszystkim za zaniechanie zawiadomienia o tym fakcie rodziców, dyrektora przedszkola, sądu rodzinnego, policji lub innego właściwego organu.
Powszechność poszczególnych rodzajów przemocy oraz jej przejawów była przedmiotem badania Moniki Miedzik, która w raporcie „Diagnoza zjawiska przemocy i możliwości uzyskania pomocy w sytuacji doświadczania przemocy w percepcji dzieci i młodzieży” sformułowała między innymi następujące wnioski: „o ile...