Arkusz organizacyjny w aktualnej rzeczywistości przedszkolnej

Mając na względzie metodykę prac planistycznych, trzeba przypomnieć, że do podstawowych elementów wyznaczających cykl organizacyjny pracy przedszkola zaliczane są:

1. arkusz organizacyjny;
2. plany wychowania przedszkolnego;
   1. struktura wychowanków (oddziały przedszkolne),
   2. struktura godzinowa,
   3. tygodniowy czas zajęć – ogólny;
3. tygodniowy rozkład zajęć;
4. kalendarz przedszkola.

Z powyższych względów należy do pracy nad nim przystępować z wyjątkową rozwagą i uwagą. Podstawowymi źródłami planistycznymi są obecnie obowiązujące akty prawne w oświacie, dlatego należy się z nimi dokładnie zapoznać¹. 
Opracowując arkusz organizacyjny przedszkola na nowy rok szkolny, dyrektor placówki bezwzględnie musi dysponować określonymi danymi niezbędnymi do podjęcia właściwych decyzji dotyczących określonych struktur przedszkolnych, takich jak:

• struktura wychowanków – składająca się z oddziałów przedszkolnych i grup przedszkolnych;
• struktura godzinowa – w układzie tygodniowym, pozwalająca na realizację zadań przedszkola w obszarze pedagogiczno-opiekuńczym;
• struktura pracownicza (obsługa kadrowa wszystkich zadań wynikających z programu przedszkola i przyjętego planu wychowania przedszkolnego).

Każdy dyrektor powinien również pamiętać, że do charakterystycznych zmian parametrów organizacyjnych przedszkola mających niezwykle istotny wpływ na dokonywane w arkuszu organizacyjnym placówki zapisy bezwzględnie zalicza się:

• nowy skład osobowy roczników dzieci (jedni wstępują do przedszkola, inni przechodzą do wyższej grupy przedszkolnej, jeszcze inni przechodzą do oddziałów przedszkolnych i wreszcie opuszczają przedszkole, a są i tacy, którzy z różnych innych – bardziej lub mniej obiektywnych – powodów odchodzą z przedszkola) – w każdym roku szkolnym mamy do czynienia z zupełnie innym – niepowtarzalnym – składem wychowanków; 
• zmiany kadrowe, takie jak decyzje emerytalne pracowników oraz tzw. ruch kadrowy, wolne miejsca pracy związane ze zmianami w składzie osobowym wychowanków i liczebności grup przedszkolnych, a także zmiany w strukturze stopni awansu zawodowego nauczycieli; zmiany mogą nastąpić również w liczbie stanowisk kierowniczych oraz w tzw. pensum osób zajmujących stanowiska kierownicze (przypominam o tzw. pensum łączonym);
• zmiany w planach i w programach wychowania przedszkolnego; 
• decyzje organu prowadzącego o ewentualnym przekształceniu przedszkola.

Wszelkie działania planistyczne należy rozpocząć od ustalenia (określenia) liczebności dzieci w nowym roku szkolnym, co z kolei zadecyduje o liczbie oddziałów (grup) i ich liczebności. Wśród najtrudniejszych do określenia danych jest liczba dzieci przychodzących do grup najmłodszych. Natomiast w odniesieniu do liczby dzieci w grupach starszych – w zasadzie już ją znamy, jak również liczbę tych grup oraz orientacyjną liczebność dzieci w poszczególnych grupach (orientacyjną – na podstawie danych z poprzedniego roku, ale dane te mogą ulec zmianie, co może spowodować zmianę decyzji organizacyjnych). Należy również zdecydować o liczbie grup i ich liczebności. Jest to istotne ze względu na późniejszą organizację pracy, zgodnie z warunkami określanymi przede wszystkim w rozporządzeniu o szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli. W związku z takimi uwarunkowaniami dyrektor przedszkola powinien przeprowadzić symulację określającą, w jaki sposób liczebność dzieci wpływa na skutki godzinowe i dopiero wówczas wybrać najbardziej optymalne liczby – rozwiązania. Niejednokrotnie występują jednak problemy z ustaleniem liczby dzieci (trzylatków w przedszkolach) oraz grup i oddziałów przedszkolnych. Ich powodem mogą być np.: 

• niezakończone procedury rekrutacyjne w przedszkolach, 
• prawo rodziców do złożenia wniosku o przyjęcie do trzech przedszkoli (chyba że organ prowadzący zwiększy ten limit²), 
• trudności z dopełnieniem dzieci w oddziałach mieszanych pięcio- i sześciolatków po opuszczeniu przedszkola przez dzieci, które ukończyły siedem lat, 
• brak informacji o dzieciach zameldowanych w obwodzie, które wyjechały z rodzicami za granicę. 

Planując założenia organizacyjne, w opracowywaniu arkusza organizacyjnego wykorzystujemy już istniejące ramowe plany wychowania przedszkolnego. Jednak w ich konkretyzacji należy w bezwzględny sposób opierać się na wynikach przeprowadzonych analiz planów wychowania przedszkolnego, które pokazują faktyczny stan realizacji podstawy programowej wychowania przedszkolnego w roku bieżącym (oraz w latach poprzednich – podstawowe zasady planowania dydaktycznego), co pozwoli w sposób racjonalny (a być może i optymalny) zaplanować dokładnie wartość godzinową planów nauczania na nadchodzący rok szkolny. 
Opracowując arkusz organizacyjny, należy pamiętać o realizacji zadań związanych z pomocą psychologiczno-pedagogiczną. W tym aspekcie niezwykle istotne są możliwe formy takiej pomocy, które generują liczbę godzin do zrealizowania w nowym roku szkolnym, a co jest z tym związane – 
również liczbę etatów nauczycielskich. Obecnie pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolu może być realizowana w formie:

• zajęć rozwijających uzdolnienia (do ośmiorga dzieci w grupie),
• zajęć specjalistycznych, takich jak np. korekcyjno-kompensacyjne (do pięciorga dzieci), logopedyczne (do czworga dzieci), rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne (do dziesięciorga dzieci, chyba że zwiększenie tej liczby jest uzasadnione potrzebami dzieci) oraz inne zajęcia o charakterze terapeutycznym (do dziesięciorga dzieci),
• zindywidualizowana ścieżka realizacji obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego.

Zajęcia rozwijające uzdolnienia organizowane są dla dzieci szczególnie uzdolnionych oraz prowadzone zwłaszcza przy wykorzystaniu aktywnych metod pracy. 
Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne przeznaczone są dla dzieci z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi lub ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się.
Zajęcia logopedyczne przeznaczone są dla dzieci z zaburzeniami mowy powodującymi zaburzenia komunikacji językowej oraz utrudniającymi naukę. Natomiast wszelkie zajęcia socjoterapeutyczne oraz inne zajęcia o charakterze terapeutycznym organizuje się zawsze dla dzieci z dysfunkcjami i zaburzeniami utrudniającymi funkcjonowanie społeczne. 
Nowością jest zindywidualizowana ścieżka realizacji obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, którą organizuje się dla dzieci mogących uczęszczać do przedszkola, ale ze względu na trudności w funkcjonowaniu wynikające w szczególności ze stanu zdrowia niemogących realizować wszystkich zajęć wychowania przedszkolnego lub zajęć edukacyjnych wspólnie z oddziałem przedszkolnym i wymagających dostosowania organizacji procesu nauczania do ich specjalnych potrzeb edukacyjnych. Obejmuje ona wszystkie zajęcia, które są realizowane wspólnie z oddziałem przedszkolnym oraz indywidualnie z uczniem. 
Podczas pracy nad arkuszem organizacyjnym pamiętać należy ponadto, że:

• pensum szkolnych pedagogów, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych, doradców zawodowych wynosi nie więcej niż 22 godziny,
• pensum nauczycieli przedszkoli i innych placówek przedszkolnych pracujących z grupam...