Zmiany w nadzorze pedagogicznym w roku szkolnym 2021/2022

Zgodnie z aktualnie obowiązującymi regulacjami prawnymi sprawowanie nadzoru pedagogicznego sprowadza się do podejmowania działań zakładających poprawę efektywności systemu oświaty poprzez ukierunkowanie wszelkich czynności z nim związanych na działania mające na celu ocenę jakości działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej przedszkoli i placówek w dążeniu do uzyskania pożądanej (możliwie najwyższej) jakości. Należy zatem stwierdzić, że filozofia obecnego nadzoru pedagogicznego zakłada, iż istotą zmiany wprowadzanej w przedszkolu w ramach realizowanego nadzoru jest doprowadzenie do sytuacji, w której tak dyrektor, jak i nauczyciele będą podporządkowywać wszystkie podejmowane działania jej jakościowemu progresowi, w sposób szczególny ukierunkowanemu na rozwój każdego ucznia wykorzystujący potencjał, jakim dysponuje „tu i teraz”. W podejmowaniu działań należy więc uwzględniać ramy wyznaczone przez prawo. Z tych też względów wszelkie działania prowadzone w przedszkolach i placówkach muszą być zawsze oparte na jednoznacznych regulacjach prawnych. 

Wspomniane zmienione przepisy nieco inaczej definiują i opisują kwestie dotyczące nadzoru pedagogicznego. Otóż w ustawie Prawo oświatowe kwestie istoty nadzoru pedagogicznego uregulowane są w art. 55, który stanowi, że nadzór pedagogiczny teraz polega na: 

• obserwowaniu, analizowaniu i ocenianiu przebiegu procesów kształcenia i wychowania oraz efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej, oraz innej działalności statutowej przedszkoli i placówek,
• ocenianiu stanu i warunków działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej przedszkoli i placówek,
• udzielaniu pomocy przedszkolom i placówkom, a także nauczycielom w wykonywaniu ich zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych,
• inspirowaniu nauczycieli do poprawy istniejących lub wdrożenia nowych rozwiązań w procesie kształcenia, przy zastosowaniu innowacyjnych działań programowych, organizacyjnych lub metodycznych, których celem jest rozwijanie kompetencji dzieci. 

W myśl tych samych przepisów nadzorowi pedagogicznemu podlegają w szczególności: 

• realizacja podstaw programowych i ramowych planów nauczania,
• przestrzeganie przepisów dotyczących obowiązku szkolnego i obowiązku nauki,
• przestrzeganie statutu przedszkola lub placówki,
• przestrzeganie praw dziecka i praw ucznia oraz upowszechnianie wiedzy o tych prawach,
• zapewnienie dzieciom bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki.

Już tylko pobieżne zapoznanie się z prezentowanymi zapisami pozwala na zauważenie kilku istotnych różnic w podejściu do kwestii kwalifikacji nauczycieli lub realizacji obowiązku szkolnego i obowiązku nauki. Powyższe zapisy w sposób jednoznaczny wytyczają zadania dyrektorów, które mają do wykonania w ramach sprawowanego nadzoru pedagogicznego. 

Okazuje się, że potrzeba nowelizacji dotychczasowego rozporządzenia wynikała z doświadczeń związanych ze sprawowaniem nadzoru pedagogicznego. W sposób szczególny doświadczenia te wynikały z przebiegu realizacji nadzoru w formie ewaluacji – tak zewnętrznej, jak i wewnętrznej. W opinii wielu środowisk oświatowych i osób związanych z nadzorem pedagogicznym korzyści z realizacji tej konkretnej formy nadzoru pedagogicznego były niewspółmierne do nakładu czasu i pracy koniecznych do przeprowadzenia badania ewaluacyjnego. Ze względu na to, że w swojej istocie ewaluacja jest procesem badawczym, a nie pojedynczym, doraźnym działaniem, dowodzono, że ewaluacja jako taka była bardzo czasochłonna i generowała w znacznej mierze „biurokrację”. Wynikało to z faktu, że pomimo iż przepisy prawa nie wymagały tworzenia na potrzeby ewaluacji żadnej dodatkowej dokumentacji, to w przedszkolach, właśnie w związku z ewaluacją, w szczególności ewaluacją wewnętrzną, bardzo często tworzone były dodatkowe sprawozdania, opracowania i zestawienia mające potwierdzać działania przedszkola lub placówki podejmowane w danym zakresie lub obszarze. Ponadto wielu nauczycieli miało poważne problemy z prawidłowym konstruowaniem właściwych narzędzi badawczych. Ewaluacja to przecież proces ewidentnie badawczy, realizowany z wykorzystaniem podstawowych grup metod badawczych. Niestety, nie wszyscy nauczyciele potrafili właściwie stosować poszczególne metody badawcze. Problemy dotyczyły zwłaszcza prawidłowej realizacji zasady triangulacji, analizowania wyników ewaluacyjnych oraz wnioskowania. 

Zmienione rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego zmniejszyło liczbę możliwych form sprawowania nadzoru pedagogicznego również przez dyrektora przedszkola. W wyniku dokonanej nowelizacji rozporządzenia ocena jakości pracy przedszkola lub placówki będzie teraz dokonywana wyłącznie w ramach kontroli. Do tej pory zgodnie z prawem nadzór pedagogiczny realizowano poprzez wykonywanie zadań i czynności określonych w art. 55 ustawy Prawo oświatowe w trybie działań planowych i doraźnych. W ramach kontroli dokonywano wyłącznie oceny stanu przestrzegania przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej przedszkola lub placówki. Rezygnacja z ewaluacji i włączenie obszarów pracy szkoły (dotychczas badanych w ramach ewaluacji) do zakresu kontroli powinno pozwolić na ocenę działalności przedszkoli i placówek nie tylko pod kątem zgodności ich działania z przepisami prawa, lecz także prawidłowości realizacji procesów kształcenia i wychowania oraz efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej przedszkola i placówki. Zatem po ostatnich zmianach kontrola będzie prowadzona w przedszkolu lub placówce odpowiednio do zakresu nadzoru pedagogicznego wynikającego z art. 55 ustawy Prawo oświatowe w celu oceny:

• stanu przestrzegania przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej przedszkola lub placówki,
• przebiegu procesów kształcenia i wychowania w przedszkolu lub placówce,
• efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej przedszkola lub placówki.

Podsumowując, od 6 września 2021 roku (rozporządzenie weszło w życie 4 września, a była to sobota, zatem praktycznie zmienione rozporządzenie obowiązuje od poniedziałku 6 września) nadzór pedagogiczny będzie sprawowany tylko w dwóch formach: kontroli i wspomagania.

Należy zaznaczyć, że kontrole planowe, tak jak dotychczas, będą prowadzone z wykorzystaniem arkuszy kontroli zatwierdzonych przez Ministra Edukacji i Nauki. W nowym rozporządzeniu określono również, że czynności kontrolne prowadzone w przedszkolu lub placówce w przypadku kontroli dotyczącej przebiegu procesów kształcenia i wychowania oraz efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej przedszkola lub placówki nie powinny trwać dłużej niż pięć dni w ciągu kolejnych dwóch tygodni, a czynności kontrolne dotyczące oceny stanu przestrzegania przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej przedszkola lub placówki nie powinny trwać dłużej niż dwa dni. Wprowadzone rozwiązanie zwiększa zakres swobody w ustalaniu ram czasowych danej kontroli z uwagi na jej tematykę i związaną z nią potrzebę prowadzenia określonych czynności, takich jak np. obserwacja zajęć, analiza dokumentacji, analiza informacji pozyskanych z wykorzystaniem narzędzi nadzoru pedagogicznego od rodziców, nauczycieli i uczniów oraz rozmowy z dyrektorem i nauczycielami w celu uzyskania dodatkowych informacji i wyjaśnień dotyczących organizacji procesu kształcenia.

Trzeba jednak przyznać, że nakład pracy przy opracowywaniu wyników kontroli dotyczącej przebiegu procesów kształcenia i wychowania oraz efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej, oraz innej działalności statutowej przedszkola lub placówki będzie zdecydowanie większy niż w przypadku kontroli prowadzonych wyłącznie w celu oceny stanu przestrzegania przepisów prawa. Dlatego też w znowelizowanym rozporządzeniu określono dwa terminy przekazania protokołu kontroli dyrektorowi przedszkola lub placówki: 7 i 14 dni roboczych, przy czym okres 14 dni roboczych odnosi się do protokołu z kontroli dotyczącej przebiegu procesów kształcenia i wychowania oraz efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej przedszkola lub placówki.
 

Przy omawianiu zagadnienia nadzoru pedagogicznego należy zwrócić uwagę na istotne źródła informacji właśnie w zakresie KONTROLI:  jaka? – wewnętrzna, kto? – dyrektor przedszkola, co? – opis stwierdzonego stanu rzeczy – analiza przyczyn, wnioski; jaka? – zewnętrzna, kto? – organ kontroli, co? – opis stwierdzonego stanu rzeczywistego i zalecenia pokontrolne – analiza wyników i przyczyn, wnioski; jak – dyskusja nad wnioskami – rekomendacje2.

Zwracam uwagę na to, że kontrola w swojej istocie to nic innego jak porównanie stanu faktycznego ze stanem zakładanym lub wymaganym obowiązującym prawem. Nigdy nie powinno kontrolować się wszystkiego, ale w pierwszej kolejności działaniom kontrolnym należy poddać te zagadnienia, które uległy zmianie. W nowym roku szkolnym zmian mamy sporo, dlatego kontroli powinny zostać poddane takie kwestie, jak: 

• posiadanie przez nauczycieli wymaganych kwalifikacji do prowadzenia przydzielonych im zajęć,
• realizacja podstawy programowej z uwzględnieniem warunków realizacji,
• prawidłowa konstrukcja programów nauczania w danym przedszkolu,
• zasady prowadzenia obserwacji pedagogicznej,
• zasady dokonywania oceny pracy nauczycieli, zwłaszcza przy zmienionej organizacji pracy przedszkola (nauczanie zdalne lub hybrydowe),
• prowadzenie dokumentacji – zwłaszcza z zastosowaniem nowych druków,
• praca z dziećmi z dysfunkcjami oraz szczególnie uzdolnionymi, czyli działania wspierające,
• znajomość i przestrzeganie obowiązujących przepisów oświatowych,
• zasady organizowania i realizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej,
• zasady awansu zawodowego w zmienionych warunkach organizacyjnych przedszkola,
• ochrona dnych osobowych w przedszkolu lub placówce po wprowadzeniu RODO. 

Do podstawowych źródeł informacji w obszarze WSPOMAGANIA należy z kolei zaliczyć: 

• organizację doskonalenia zawodowego w przedszkolu, w tym informacje o tym:
  – którzy nauczyciele systematycznie się doskonalą oraz w jakim zakresie merytorycznym i metodycznym,
  – w jakich formach uczestniczą poszczególni nauczyciele,
  – które elementy tego, czego się nauczyli, nauczyciele wykorzystują w swojej praktyce zawodowej,
  – jakie nauczyciele uzyskują efekty (skutki) podejmowanych działań, zwłaszcza po wdrożeniu tego, czego się nauczyli w ramach doskonalenia zawodowego,
  – w jaki sposób nauczyciele dzielą się posiadaną wiedzą i doświadczeniem zdobytymi zwłaszcza na formach zewnętrznych dofinansowywanych (w różny sposób) przez przedszkole,
  – jak doskonalenie nauczycieli wpływa na efektywność pracy przedszkola jako całości,
  – jaka jest obecna sytuacja rady pedagogicznej;
• plan doskonalenia nauczycieli,
• wnioski wynikające z analizy realizacji podstawy programowej (w trzech płaszczyznach: ilościowej, treściowej i jakościowej) – zwłaszcza w kontekście uzyskanych efektów.
   

Należy również pamiętać, że istotnym źródłem informacji w ramach nadzoru pedagogicznego nadal jest OBSERWACJA.  kto? – dyrektor + ewentualnie kadra kierownicza;  co? – informacja z realizacji: cele, zakres tematyka, wyniki określające zaobserwowany stan;  jak? – analiza – wnioski.

W § 22 ust. 3 pkt 2 nowego rozporządzenia utrzymano zapis stanowiący, że dyrektor przedszkola „obserwuje prowadzone przez nauczycieli zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze oraz inne zajęcia i czynności wynikające z działalności statutowej przedszkola lub placówki”.

Do istotnych źródeł informacji potrzebnych do planowania nadzoru pedagogicznego należy również zaliczyć:

• podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2021/2022 określone przez MEiN,
• sprawozdanie kuratora oświaty z nadzoru pedagogicznego sprawowanego w roku 2020/2021,
• plan nadzoru pedagogicznego kuratora oświaty na rok szkolny 2021/2022,
• zmiany prawa oświatowego,
• wytyczne lokalnych władz samorządowych (lokalna polityka oświatowa),
• zidentyfikowane oczekiwania rodziców dzieci oraz środowiska lokalnego. 

Ważny jest fakt, że zmienione rozporządzenie weszło w życie już po rozpoczęciu obecnego roku szkolnego, a to oznacza, że wiele planów nadzoru pedagogicznego zostało już opracowanych. Co do zasady bowiem 15 września jest ustawowym terminem granicznym przedstawienia radzie pedagogicznej planu nadzoru pedagogicznego dyrektora. Dlatego też w nowych regulacjach wskazano, że zarówno organ sprawujący nadzór pedagogiczny, jak i dyrektor przedszkola lub placówki są zobowiązani do dostosowania opracowanych przed dniem wejścia w życie rozporządzenia planów nadzoru pedagogicznego do zmian wynikających z podpisanego rozporządzenia. Mają na to 30 dni od dnia wejścia w życie nowego aktu prawnego, czyli od dnia 4 września 2021 roku.

To jednak niejedyne zmiany, jakie w najbliższym czasie czekają przedszkola (i ich dyrektorów) w kwestii nadzoru pedagogicznego – procedowane są też zmiany w ustawie Prawo oświatowe, które inaczej pozycjonują kuratorów oświaty w całym systemie oświatowym. Z praktycznego punktu widzenia jest to powrót do zasad, które obowiązywały wcześniej, zapewniając kuratorom określone uprawnienia w zakresie powoływania kadry kierowniczej przedszkoli i placówek oświatowych. Należy zauważyć, że nadzór pedagogiczny jest tylko jednym z zadań realizowanych przez kuratora oświaty. Na podkreślenie zasługuje jednak fakt, że inne zadania realizowane przez kuratora oświaty pozostają w bardzo ścisłym związku z nadzorem pedagogicznym sprawowanym przez ten organ. 

Kurator oświaty realizuje te zadania, dysponując kompleksową wiedzą na temat funkcjonowania przedsz...